آثار توبه
الف) غفران و رحمت الهى: «أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِن بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ»(769) هركس از شما از روى نادانى عمل بدى را مرتكب شود سپس توبه كند وكارهایش را اصلاح كند خداوند آمرزنده و مهربان است.
ب) هدایت الهى: «وَإِنِّی لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَىٰ»(770) به تحقیق كه من (خداوند) آمرزنده هستم براى كسى كه توبه كند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد كه در نتیجه هدایت مى شود.
ج) تبدیل سیّئات به حسنات: «إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ»(771) كسى كه توبه كند و ایمان بیآورد و عمل صالح انجام دهد، خداوند اعمال زشت این افراد را به نیكویى مبدّل مى سازد.
د) رستگارى: «فَأَمَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَعَسَىٰ أَن یَكُونَ مِنَ الْمُفْلِحِینَ»(772) كسى كه توبه كند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد، امید است كه از رستگاران باشد.
ه) پاك شدن و محبوبیت الهى: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ »(773) به تحقیق كه خداوند توبه كنندگان را دوست دارد و پاكان را نیز دوست دارد.
و) ورود به بهشت: «إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ»(774) كسى كه توبه كند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد این افراد داخل بهشت مى شوند.
پذیرش توبه مشروط به دو توبه خداوند
مرحوم علامه طباطبایى مى فرماید: توبه در لغت به معناى برگشت است و توبه از بنده برگشت اوست به سوى پروردگارش با پشیمانى، و توبه از بنده به سوى خدا مساوى با دو برگشت خداوند است به سوى بنده؛ زیرا توبه یك عمل پسندیده اى است كه محتاج به نیروست و نیرو دهنده هم خداست، پس توفیق كار خیر را اوّل خداوند عنایت مى كند، تا بنده قادر به توبه مى شود و از گناه خود بر مى گردد سپس وقتى موفق به توبه شد محتاج تطهیر از آلودگى گناهان و آمرزش است؛ آن جا نیز بار دیگر مشمول عنایت و رحمت الهى مى شود و این دو عنایت و برگشت خداوند دو توبه اى هستند كه توبه بنده را در میان گرفته اند. قرآن مى فرماید: «ثم تاب علیهم لیتوبوا» این همان توبه اول است و مى فرماید: «فاولئك اتوب علیهم» این نیز توبه دومى است. بنابراین در میان این دو توبه، توبه بنده قرار مى گیرد.(775)
پذیرفته شدن توبه و ردّ آن
انسان ها از نظر پذیرفته شدن توبه و ردّ آن سه گروه هستند:
الف) توبه گروهى قطعاً پذیرفته مى شود و آنان كسانى اند كه از روى نادانى و جهالت معصیت كرده اند «إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ»(776)
ب) توبه گروهى از انسان ها قطعاً پذیرفته نمى شود و آنان كسانى اند كه در حال احتضار توبه كنند یا در حال كفر از دنیا بروند. «وَلَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئَاتِ حَتَّىٰ إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ وَلَا الَّذِینَ یَمُوتُونَ وَهُمْ كُفَّارٌ »(777)
یك نمونه كسانى كه توبه آنان پذیرفته نشد فرعون است «حَتَّىٰ إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ»(778)
ج) گروهى نه توبه آن ها قطعاً پذیرفته مى شود و نه قطعاً رد مى شود بلكه به مشیّت خداوند بستگى دارد و آن ها كسانى اند كه از روى عمد و قصد گناه انجام داده اند. «وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن یَشَاءُ»(779)