شرایط پذیرش توبه
الف) تقوا: «وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ»(765) تقوا پیشه كنید، به درستى كه خداوند بسیار توبه پذیر و مهربان است.
ب) تسبیح واستغفار: «فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا»(766) پروردگار را تسبیح وحمد كن واز او آمرزش بخواه كه او بسیار توبه پذیر است.
ج ) استغفار پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم: «وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُوا أَنفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَّحِیمًا»(767) اى پیامبر! اگر مخالفانى كه به خود ستم كردند نزد تو مى آمدند و از خدا طلب آمرزش مى كردند و پیامبر هم براى آنها استغفار مى كرد خدا را توبه پذیر و مهربان مى یافتند.
د ) فضل و رحمت الهى: «وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْكُمْ وَرَحْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ حَكِیمٌ»(768) اگر فضل و رحمت الهى نبود و این كه او توبه پذیر و حكیم است (بسیارى از شما گرفتار مجازات سخت الهى مى شدید).
آثار توبه
الف) غفران و رحمت الهى: «أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِن بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ»(769) هركس از شما از روى نادانى عمل بدى را مرتكب شود سپس توبه كند وكارهایش را اصلاح كند خداوند آمرزنده و مهربان است.
ب) هدایت الهى: «وَإِنِّی لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَىٰ»(770) به تحقیق كه من (خداوند) آمرزنده هستم براى كسى كه توبه كند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد كه در نتیجه هدایت مى شود.
ج) تبدیل سیّئات به حسنات: «إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ»(771) كسى كه توبه كند و ایمان بیآورد و عمل صالح انجام دهد، خداوند اعمال زشت این افراد را به نیكویى مبدّل مى سازد.
د) رستگارى: «فَأَمَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَعَسَىٰ أَن یَكُونَ مِنَ الْمُفْلِحِینَ»(772) كسى كه توبه كند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد، امید است كه از رستگاران باشد.
ه) پاك شدن و محبوبیت الهى: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ »(773) به تحقیق كه خداوند توبه كنندگان را دوست دارد و پاكان را نیز دوست دارد.
و) ورود به بهشت: «إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ»(774) كسى كه توبه كند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد این افراد داخل بهشت مى شوند.
پذیرش توبه مشروط به دو توبه خداوند
مرحوم علامه طباطبایى مى فرماید: توبه در لغت به معناى برگشت است و توبه از بنده برگشت اوست به سوى پروردگارش با پشیمانى، و توبه از بنده به سوى خدا مساوى با دو برگشت خداوند است به سوى بنده؛ زیرا توبه یك عمل پسندیده اى است كه محتاج به نیروست و نیرو دهنده هم خداست، پس توفیق كار خیر را اوّل خداوند عنایت مى كند، تا بنده قادر به توبه مى شود و از گناه خود بر مى گردد سپس وقتى موفق به توبه شد محتاج تطهیر از آلودگى گناهان و آمرزش است؛ آن جا نیز بار دیگر مشمول عنایت و رحمت الهى مى شود و این دو عنایت و برگشت خداوند دو توبه اى هستند كه توبه بنده را در میان گرفته اند. قرآن مى فرماید: «ثم تاب علیهم لیتوبوا» این همان توبه اول است و مى فرماید: «فاولئك اتوب علیهم» این نیز توبه دومى است. بنابراین در میان این دو توبه، توبه بنده قرار مى گیرد.(775)