توبه
یكى از اهداف تربیت در قرآن مسأله توبه و رجوع به خداوند است، به این معنا كه انسان همیشه در زندگى توبه و رجوع و انابه به سوى خداوند داشته باشد و از عوامل و افكار سابق خود واقعاً نادم و پشیمان باشد.
همه انسان ها در هر سطحى كه باشند لازم است توبه كنند، چون هر كس نسبت به مقام ومنزلتى كه دارد طبعاً یك خطاهایى و تقصیراتى در زندگى و در اعمال دارد كه باید از آنها در نزد پروردگار استغفار كند.
خداوند به اندازه اى لطف و مرحمت نسبت به بندگان دارد كه پذیرش توبه را مستقیم به خود نسبت مى دهد و كسى را در قبولى توبه واسطه و شفیع قرار نمى دهد. قرآن مى فرماید: «هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ »(755) او خداوندى است كه توبه بندگانش را قبول مى كند. در آیه دیگر مى فرماید: «غَافِرِ الذَّنبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ»(756) خداوند گناه بندگان را مى بخشد و توبه آنان را مى پذیرد.
كمّیت و كیفیّت در توبه
یكى از اهداف قرآن كریم در تزكیه روح بشر این است كه انسان ها داراى روحیه توبه و انابه باشند و همیشه خود را بنده مقصر خداوند بدانند، لذا در قرآن كریم مسأله توبه از نظر كمى و كیفى بیان شده است. امّا از نظر كمیت قرآن مى فرماید: «تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا»(757) همه انسان ها به سوى خداوند از همه گناهان توبه كنند. امّا از نظر كیفیت «تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا»(758) نصوح از نصح (به ضم) مشتق است و به معناى اخلاص است.
«قیل للامام على علیه السلام ما التوبه النصوح فقال علیه السلام ندم بالقلب و استغفار باللسان و القصد على ان لا یعود»(759) از حضرت على علیه السلام پرسیدند: توبه نصوح چیست؟ فرمود: پشیمانى قلبى و استغفار به زبان و تصمیم بر ترك گناه.
تعریف توبه
الف) بازگشت از خطا به طاعت و پشیمانى از گناه. «أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِن بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ»(760)
ب) به معناى بخشش وپذیرش توبه: هرگاه با حرف (عَلى ) همراه باشد از سوى خداوند مانند: «فَتَلَقَّىٰ آدَمُ مِن رَّبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ»(761)
به صورت اسم فاعل مذكر ومؤنث به معنى توبه كننده از گناه «التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ...»(762)، «عَسَىٰ رَبُّهُ إِن طَلَّقَكُنَّ... مُسْلِمَاتٍ مُّؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ »(763)
به صورت صیغه مبالغه (توّاب) به دو معنا آمده است:
الف) بسیار توبه كننده: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ»
ب) بسیار توبه پذیر و بخشنده: «إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ »(764)