معناى ذكر كثیر
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِیرًا»(722) اى اهل ایمان خداوند را زیاد یاد كنید. در این كه مقصود از ذكر كثیر چیست؟ در روایات اسلامى و كلمات مفسران تفاسیر گوناگون شده كه ظاهراً همه از قبیل ذكر مصداق است و مفهوم وسیع آن شامل همه آن ها مى شود از جمله در حدیثى از پیامبر اكرم مى خوانیم: «اذا ایقظ الرجل اهله من اللیل فتوضاء و صلیا كتبا من الذاكرین اللَّه كثیراً و الذاكرات»(723) هنگامى كه مرد همسرش را شبانگاه بیدار كند و هر دو وضو بگیرند و نماز شب بخوانند از مردان و زنانى خواهند بود كه بسیار یاد خدا مى كنند. در حدیثى از امام صادق علیه السلام مى خوانیم هر كس تسبیح حضرت زهراعلیها السلام را در شب بگوید مشمول این آیه است. عن ابى عبداللَّه علیه السلام قال تسبیح فاطمة الزهراءعلیها السلام من الذكر الكثیر الذى قال اللَّه عزوجل اذكروا اللَّه ذكراً كثیراً.(724)
از پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله وسلم سؤال نمودند: «اىّ العباد درجة عنداللَّه یوم القیمة» كدام یك از بندگان در روز قیامت مقامشان از همه برتر است؟ فرمود: «الذاكرون اللَّه كثیراً»(725) آنها كه خدا را بسیار یاد مى كنند.
اهمیت ذكر الهى در موارد خاص
1. در جنگ و مقابله با دشمن: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا لَقِیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِیرًا»(726) اى اهل ایمان! هرگاه گروهى (از دشمنان) را ملاقات كردید، ثابت قدم بایستید و خدا را فراوان یاد كنید.
قال على علیه السلام: «اذا لقیتم عدوّكم فى الحرب فاقلّوا الكلام و اكثروا ذكر اللَّه عزوجل»(727) هرگاه با دشمن خود در جنگ ملاقات كردید پس كم سخن بگویید و زیاد یاد خدا كنید.
2. هنگام ورود به بازار: قال على علیه السلام: «اكثروا ذكر اللَّه عزوجل اذا دخلتم الاسواق و عند اشتغال الناس فانّه كفارة الذنوب و زیادة فى الحسنات و لا تكتبوا فى الغافلین»(728) هرگاه داخل بازار شدید و مردم مشغول كار و كسب بودند فراوان به یاد خدا باشید زیرا یاد الهى مایه تكفیر گناهان و زیادى در حسنات است و شما از غافلان محسوب نمى شوید.
3. هنگام خشم: قال النبى صلى الله علیه وآله وسلم: «اوحى اللَّه الى نبىّ من انبیائه یابن آدم اذكرنى عند غضبك اذكرك عند غضبى»(729)
4. در تنهایى وخلوت: قال الباقرعلیه السلام: «فى التوراة مكتوب... یاموسى... اذكرنى فى خلواتك وعند سرور لذّاتك اذكرك عند غفلاتك...»(730) اى موسى در خلوت وبه هنگام سرور وشادى از من یاد كن به هنگام غفلت تو من از تو یاد مى كنم.
5. هنگام تصمیم گیرى.
6. هنگام سخن گفتن و قضاوت.
7. هنگام تقسیم كردن.
قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «اذكروا اللَّه عند همّك اذا هممت و عند لسانك اذا حكمت و عند یدك اذا اقسمت»(731)
8. بعد از انجام مناسك حج: «فَإِذَا قَضَیْتُم مَّنَاسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَذِكْرِكُمْ آبَاءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْرًا»(732) هرگاه مناسك حج را به جا آوردید خداوند را همانند یادى كه از پدران خود مى كنید بلكه شدیدتر یاد كنید.
9. بعد از نماز جمعه: «فَإِذَا قُضِیَتِ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِیرًا لَّعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»(733) هرگاه نمازجمعه انجام شد در زمین متفرق شوید و از فضل خدا طلب كنید وخدا را زیاد یاد كنید شاید رستگار شوید.
آثار ذكر الهى
1. نیكو شدن اعمال: «من عمرّ قلبه بدوام الذكر حسنت افعاله فى السرّ والجهر»(734)
2. كلید شایستگى: «مداومة الذكر قوت الارواح و مفتاح الصلاح...»(735)
3. زنده شدن قلب: «فى الذكر حیاة القلوب»(736)
4. نورانى شدن قلب: «علیك بذكر اللَّه فانه نور القلب»(737)
5. كلید انس با پروردگار متعال: «الذكر مفتاح الانس»(738)
6. مایه راندن شیطان: «ذكر اللَّه مطردة الشیطان»(739)
7. پاكى از نفاق: «من اكثر ذكر اللَّه فقد برئ من النفاق»(740)
8. غذاى روح وهمنشینى بامحبوب: «ذكراللَّه قوت النفوس ومجالسةالمحبوب»(741)
9. مایه آرامش جان: «ذكر اللَّه جلاء الصدور و طمأنینة القلوب»(742)
10. سرور اهل تقوا ولذت اهل یقین: «ذكراللَّه مسرّة كل متّقٍ ولذة كل موقن»(743)
11. جلاى دیدگان و نور باطن: «الذكر جلاء البصائر و نور السرائر»(744)
12. مایه شرح صدر: «الذكر شرح الصدر»(745)
13. مایه نزول رحمت الهى: «بذكر اللَّه تنزل الرحمة»(746)
14. مایه هدایت عقل و فكر: «الذكر هدایة العقول و تبصرة النفوس، دوام الذكر ینیر القلب و الفكر»(747)
15. مشمول عطیّه و لطف الهى شدن: «عن ابى عبداللَّه علیه السلام قال ان اللَّه یقول من شغل بذكرى عن مسألتى اعطیته افضل ما اعطى من سألنى»(748)
16. در سایه بهشت الهى به سر بردن: «من اكثر ذكر اللَّه اظلّه اللَّه فى جنّته»(749)
17. شفا یافتن قلب: «یا من اسمه دواء و ذكره شفاء»(750)
18. محبوب خداوند شدن: «من اكثر ذكر اللَّه احبّه»(751)
19. كفّاره گناهان: «اذكروااللَّه كثیراً یكفّر سیئاتكم»(752)
20. كفایت نمودن خداوند: «یابن آدم اذكرنى بعد الصبح ساعة و بعد العصر ساعة اكفّك ما اهمّك»(753)