حدّ نداشتن ذكر الهى
امام صادق علیه السلام مى فرماید: هر چیزى اندازه اى دارد كه وقتى به آن رسد پایان مى پذیرد، جز ذكر خداوند كه پایان ندارد و حدّ و اندازه براى آن نیست.
«عن ابى عبداللَّه قال ما من شئ الا و له حد ینتهى الیه الا الذكر فلیس له حد ینتهى الیه» سپس امام علیه السلام مى افزاید: خداوند نمازهاى فریضه را واجب نمود. هر كس آن ها را ادا كند حد آن تأمین شده، ماه مبارك رمضان را هر كس روزه بگیرد حدّش تأمین شده و حج را هر كس یك مرتبه انجام دهد همان، حدّ آن است جز ذكر خداوند كه به مقدار كم راضى نگشته است و براى كثیر آن حدى قایل نشده سپس به عنوان شاهد این آیه شریفه را تلاوت كردند: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِیرًا»(721)
معناى ذكر كثیر
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِیرًا»(722) اى اهل ایمان خداوند را زیاد یاد كنید. در این كه مقصود از ذكر كثیر چیست؟ در روایات اسلامى و كلمات مفسران تفاسیر گوناگون شده كه ظاهراً همه از قبیل ذكر مصداق است و مفهوم وسیع آن شامل همه آن ها مى شود از جمله در حدیثى از پیامبر اكرم مى خوانیم: «اذا ایقظ الرجل اهله من اللیل فتوضاء و صلیا كتبا من الذاكرین اللَّه كثیراً و الذاكرات»(723) هنگامى كه مرد همسرش را شبانگاه بیدار كند و هر دو وضو بگیرند و نماز شب بخوانند از مردان و زنانى خواهند بود كه بسیار یاد خدا مى كنند. در حدیثى از امام صادق علیه السلام مى خوانیم هر كس تسبیح حضرت زهراعلیها السلام را در شب بگوید مشمول این آیه است. عن ابى عبداللَّه علیه السلام قال تسبیح فاطمة الزهراءعلیها السلام من الذكر الكثیر الذى قال اللَّه عزوجل اذكروا اللَّه ذكراً كثیراً.(724)
از پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله وسلم سؤال نمودند: «اىّ العباد درجة عنداللَّه یوم القیمة» كدام یك از بندگان در روز قیامت مقامشان از همه برتر است؟ فرمود: «الذاكرون اللَّه كثیراً»(725) آنها كه خدا را بسیار یاد مى كنند.
اهمیت ذكر الهى در موارد خاص
1. در جنگ و مقابله با دشمن: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا لَقِیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِیرًا»(726) اى اهل ایمان! هرگاه گروهى (از دشمنان) را ملاقات كردید، ثابت قدم بایستید و خدا را فراوان یاد كنید.
قال على علیه السلام: «اذا لقیتم عدوّكم فى الحرب فاقلّوا الكلام و اكثروا ذكر اللَّه عزوجل»(727) هرگاه با دشمن خود در جنگ ملاقات كردید پس كم سخن بگویید و زیاد یاد خدا كنید.
2. هنگام ورود به بازار: قال على علیه السلام: «اكثروا ذكر اللَّه عزوجل اذا دخلتم الاسواق و عند اشتغال الناس فانّه كفارة الذنوب و زیادة فى الحسنات و لا تكتبوا فى الغافلین»(728) هرگاه داخل بازار شدید و مردم مشغول كار و كسب بودند فراوان به یاد خدا باشید زیرا یاد الهى مایه تكفیر گناهان و زیادى در حسنات است و شما از غافلان محسوب نمى شوید.
3. هنگام خشم: قال النبى صلى الله علیه وآله وسلم: «اوحى اللَّه الى نبىّ من انبیائه یابن آدم اذكرنى عند غضبك اذكرك عند غضبى»(729)
4. در تنهایى وخلوت: قال الباقرعلیه السلام: «فى التوراة مكتوب... یاموسى... اذكرنى فى خلواتك وعند سرور لذّاتك اذكرك عند غفلاتك...»(730) اى موسى در خلوت وبه هنگام سرور وشادى از من یاد كن به هنگام غفلت تو من از تو یاد مى كنم.
5. هنگام تصمیم گیرى.
6. هنگام سخن گفتن و قضاوت.
7. هنگام تقسیم كردن.
قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «اذكروا اللَّه عند همّك اذا هممت و عند لسانك اذا حكمت و عند یدك اذا اقسمت»(731)
8. بعد از انجام مناسك حج: «فَإِذَا قَضَیْتُم مَّنَاسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَذِكْرِكُمْ آبَاءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْرًا»(732) هرگاه مناسك حج را به جا آوردید خداوند را همانند یادى كه از پدران خود مى كنید بلكه شدیدتر یاد كنید.
9. بعد از نماز جمعه: «فَإِذَا قُضِیَتِ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِیرًا لَّعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»(733) هرگاه نمازجمعه انجام شد در زمین متفرق شوید و از فضل خدا طلب كنید وخدا را زیاد یاد كنید شاید رستگار شوید.