تقوا
یكى از اهداف تربیت نفس آن است كه انسان در جمیع اعمال و كردار تقوا پیدا كند، به حدّى كه تمام دستورات الهى را انجام دهد و از آنچه خداوند نهى كرده دورى كند، امام صادق علیه السلام مى فرماید: «التقوى ان لا یفقدك اللَّه حیث امرك و لا یراك حیث نهاك»(646) تقوا تنها به یك مورد از موارد زندگى مربوط نیست بلكه در جمیع شئون زندگى باید تقوا بر زندگى انسان حاكم باشد لذا قرآن كریم مى فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ»(647) قرآن كریم در این آیه خطاب به افراد با ایمان از آن ها مى خواهد كه حق تقوا را پیشه خود سازند. حق تقوا یعنى رعایت آخرین درجه تقوا در تمام ابعادش از تقواى فرهنگى و اخلاقى و سیاسى گرفته تا نظامى و اقتصادى و....
ابوبصیر از امام صادق علیه السلام سؤال كرد: حقّ تقوى چیست؟ امام فرمود: حقّ تقوا این است كه همواره اطاعت خدا كنى و هیچ گاه گناه نكنى و همواره به یاد خدا باشى و هرگز او را فراموش نكنى و پیوسته شكر او را به جا آورى و هیچ گاه ناسپاسى نكنى.(648)
تقوا در قرآن
رعایت تقوا در همه ابعاد زندگى
از نظر قرآن كریم موضوع رعایت تقوا از اهمیت ویژه اى برخوردار است، لذا در نوع مسایل زندگى به آن سفارش شده است از جمله:
1. تقوا در جهاد: «اإِن تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِن تُصِبْكُمْ سَیِّئَةٌ یَفْرَحُوا بِهَا وَإِن تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لَا یَضُرُّكُمْ كَیْدُهُمْ شَیْئًا»(649) اگر نیكى به شما برسد آن ها ناراحت مى شوند و اگر حادثه ناگوارى رخ دهد خوشحال مى شوند امّا اگر در برابر آن ها صبر كنید و تقوا پیشه كنید نقشه هاى خائنانه آن ها در شما تأثیر نمى كند.
2. تقوا در غذا خوردن: «وَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَیِّبًا وَاتَّقُوا اللَّهَ»(650) از نعمت هاى حلال وپاكیزه اى كه خدا به شما روزى داده بخورید وتقوا پیشه كنید.
3. تقوا در معامله: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا الرِّبَا أَضْعَافًا مُّضَاعَفَةً وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»(651) اى اهل ایمان! (سود پول) را چند برابر نخورید و از خدا بپرهیزید تا رستگار شوید.
4. تقوا در پیروى از پیامبر: «وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ»(652) آنچه را كه پیامبر آورده بگیرید و اجرا كنید و آنچه را كه از آن نهى كرده خوددارى كنید و تقوا پیشه كنید.
5. تقوا در معاشرت با مردم: «وَلَا یَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا أَیُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن یَأْكُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ»(653) غیبت نكند برخى از شما از برخى دیگر؛ آیا دوست دارد یكى از شما گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ پس كراهت دارید و تقوا پیشه كنید.
6. تقوا در انفاق: «فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى * وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى * فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَى»(654) آن كس كه در راه خدا انفاق كند و تقوا پیشه كند و جزاى نیك الهى را تصدیق نماید ما او را در مسیر آسانى قرار مى دهیم.
7. تقوى در برخورد با مشركان: «وَلَا یَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَىٰ أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ وَاتَّقُوا اللَّهَ»(655) دشمنى با جمعیتى، شما را به گناه ترك عدالت نكشاند عدالت كنید كه به پرهیزكارى نزدیكتر است و از خدا بپرهیزید.
آثار تقوا
1. قوه تشخیص حق از باطل: «إِن تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَانًا »(656) اى اهل ایمان! اگر پرهیزكارى پیشه كنید خداوند براى شما وسیله اى براى جدایى حق از باطل قرار مى دهد.
2. عدم ترس در قیامت: «فَمَنِ اتَّقَىٰ وَأَصْلَحَ فَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ»(657) هر كس تقوا پیشه كند و كارهاى خویش را اصلاح نماید براى او در قیامت ترس و حزنى نخواهد بود.
3. نزول بركات: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ»(658) اگر مردمى كه در شهرها و آبادى ها زندگى مى كنند، ایمان بیاورند و تقوا پیشه كنند بركات آسمان و زمین را بر آن ها مى گشاییم.
4. نجات از جهنم: «ثُمَّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوا وَّنَذَرُ الظَّالِمِینَ فِیهَا جِثِیًّا»(659) پس آن ها را كه تقوا پیشه كردند از دوزخ رهایى مى بخشیم و ظالمان را در حالى كه از (ضعف و ذلت) به زانو در آمده اند در آن رها خواهیم كرد.
5. عدم تأثیر مكر دشمنان: «وَإِن تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لَا یَضُرُّكُمْ كَیْدُهُمْ شَیْئًا»(660) اگر صبر كنید وتقوا پیشه كنید كید ومكر دشمنان به شما آسیب نخواهد رساند.
6. پذیرش اعمال: «إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ»(661) منحصراً خداوند اعمال پرهیزگاران را مى پذیرد.
7. رسیدن به رستگارى: «إِنَّ لِلْمُتَّقِینَ مَفَازًا»(662) به درستى كه براى پرهیزكاران است.
8. محبوب خداوند شدن: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ»(663) به درستى كه خداوند پرهیز كاران را دوست دارد.