ایمان بدون عمل فاقد ارزش
قرآن وقتى پیروان حقیقى تورات را توصیف مى كند مى فرماید آنان كسانى هستند كه از پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم تبعیت مى كنند. «الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ»(626)
در این آیه به جاى كلمه (یؤمنون) كلمه (یتّبعون) به كار رفته و این بهترین تعبیر است؛ زیرا ایمان به آیات خداى سبحان و ایمان آوردن به انبیا و شرایع ایشان با طاعت و تسلیم در برابر دستورات ایشان است و تعبیر به (یتبعون) دلالت بر همین معنا مى كند و مى فهماند كه ایمان به معناى اعتقاد تنها فایده اى ندارد، چون هر قدر هم شخص به حقانیت آیات و شرایع الهى اعتقاد داشته باشد با این حال وقتى اطاعت و تسلیم در كارش نباشد، عملاً حق بودن آن آیات را تكذیب كرده است.(627)
اوصاف مؤمنان حقیقى
تعبیر «اولئك هم المؤمنون حقاً» كه حكایت از ایمان حقیقى افراد مى كند در دو مورد در قرآن كریم ذكر شده و تحقق ایمان حقیقى در صورتى است كه انسان داراى اوصاف زیر باشد.
1. تكان خوردن دل به هنگام یاد الهى.
2. افزوده شدن ایمان به هنگام تلاوت قرآن.
3. توكل به خداوند.
4. برپا داشتن نماز.
5. انفاق در راه خدا. قابل توجه این كه اوصاف سه گانه اول، حالات قلبى و مترتّب بر یكدیگر است و دو وصف اخیر مربوط به اعمال ظاهرى است. «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَىٰ رَبِّهِمْ یَتَوَكَّلُونَ * الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ * أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا»(628)
6. هجرت در راه خدا.
7. جهاد در راه خداوند.
8. پناه دادن و یارى كردن مسلمانان. «وَالَّذِینَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالَّذِینَ آوَوا وَّنَصَرُوا أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا»(629)
آیا ایمان صرف اعتقاد قلبى است؟
بعضى از علما گویند: ایمان فقط صرف اعتقاد قلبى است و عمل به جوارح و اركان از شرایط آن است و به دو دلیل استناد جسته اند اول این كه: ایمان جایگاه آن قلب و جان آدمى است قرآن كریم مى فرماید: «كَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمَانَ»(630) «وَلَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِكُمْ»(631) علاوه بر این كه قرآن كریم بعد از ایمان، عمل صالح را بیان مى كند و عمل صالح غیر از ایمان است، زیرا اگر یكى باشند لازم مى آید عطف شئ بر نفس خود كه از نظر ادبى باید بین معطوف و معطوف علیه تغایر باشد نه اتحاد.
امّا برخى دیگر از علما معتقدند ایمان اعم از اعتقاد و عمل صالح است. مرحوم علاّمه مجلسى معتقد است عمل جزء ایمان است و لذا بابى را تحت عنوان «ان العمل جزءالایمان» در جلد 69 بحارالانوار مطرح نموده و روایات مختلفى را ذكر كرده است. از جمله از حضرت رضاعلیه السلام نقل مى كند: «الایمان عقد بالقلب لفظ باللسان عمل بالجوارح لا یكون الایمان الاّ هكذا»
مشهور بین علماء آنست كه ایمان صرف اعتقاد قلبى است و عمل جزء كمال ایمان است. شاهدش روایاتى است كه گوید ایمان كامل نمى گردد مگر به بعضى از امور مانند تفقّه در دین و اندازه گیرى در زندگى و صبر در مصائب.