وظایف انسان عاقل
1. شناخت نسبت به زمان 2. شأن خویش را یافتن 3. حفظ زبان
امام صادق علیه السلام مى فرماید: «على العاقل ان یكون عارفاً بزمانه مقبلاً على شأنه حافظاً لسانه»(457) برخردمند است این كه نسبت به زمان، شناخت داشته باشد، شأن و منزلت خویش را بفهمد و زبان خود را كنترل كند.
عوامل پرورش عقل
1. علم و دانش.
2. تجربه: «العقل غریزه تزید بالعمل و التجارب»(458) عقل و خرد یك نوع غریزه است كه به واسطه علم و تجربه افزون مى شود.
3. ترحم نسبت به نادان: «من اوكد اسباب العقل رحمة للجاهل»(459) از عوامل مؤثر و مؤكد در فزونى عقل، رحمت و ترحّم نسبت به نادان است.
4. تعلیم و یاد دادن: «اعون الاشیاء على تزكیة العقل التعلیم»(460) از عواملى كه كمك مى كند به پرورش عقل تعلیم و یاد دادن است.
عوامل نقصان عقل
1. هوا پرستى و شهوت: «ذهاب العقل بین الهوى و الشهوة»(461) آنچه مایه از بین رفتن عقل مى شود پیروى از هوس و شهوت است.
2. كبر ورزیدن: امام باقرعلیه السلام مى فرماید: «ما دخل قلب امرء شئ من الكبر الانقص من عقله»(462) داخل نمى شود مقدارى از كبر در قلب آدمى مگر این كه از عقل او كاسته مى شود.
3. عُجب داشتن: «اعجاب المرء بنفسه دلیل على ضعف عقله»(463) عجب ورزیدن و خوش بین بودن به خویشتن، دلیلى است بر ضعف و كوتاهى عقل.