نشانه عقل كامل
1. خوش اخلاق بودن: قال ابو عبداللَّه علیه السلام: «اكمل الناس عقلاً احسنهم خلقا»(439) كامل ترین مردم از حیث خرد كسى است كه اخلاق او نیكوتر باشد.
2. فروتنى
3. یقین نیكو.
4. سكوت: امام علیه السلام مى فرماید: «كمال العقل فى ثلاث التواضع للَّه وحسن الیقین والصمت الاّمن خیر» نشانه هاى كمال عقل سه چیزاست: فروتنى براى خداوند، یقین نیكوداشتن و سكوت كردن، مگر در مورد كار خوب
5. نیكویى در عمل: در حدیث اربعمأه آمده است: «من كمل عقله حسن عمله»(440) هر كس عقل او كامل شود عمل او نیكو مى شود.
6. نقصان شهوت: «اذا كمل العقل نقصت الشهوة»(441) هرگاه عقل كامل گردد، شهوت ناقص و كوتاه مى شود.
عاقل ترین مردم كیست؟
1. كسى كه مطیع تر در برابر خداوند باشد: «اعقل الناس اطوعهم لِلّه»(442)
2. نزدیك ترین افراد به خداوند: «اعقل الناس اقربهم من اللَّه»(443)
3. دورى از هر پستى: «اعقل الناس ابعدهم من كلّ دنیّة»(444)
4. پیروى از خردمندان: «اعقل الناس من اطاع العقلاء»(445)
آثار عقل
1. سلامتى: «اصل العقل الفكر و ثمرته السلامه»(446) ریشه خرد فكر است و ثمره آن سلامتى است.
2. كم سخن گفتن: «اذاتم العقل نقص الكلام»(447) هرگاه عقل كامل شود سخن انسان كم مى گردد.
3. رسیدن به خیرات: «بالعقل تنال الخیرات»(448) به وسیله عقل انسان به خوبى ها دست مى یابد.
4. صبر و استقامت: «ثمرة العقل الاستقامة»(449) ثمره و نتیجه عقل استقامت در برابر حوادث است.
5. همنشینى با خوبان: «ثمرة العقل مصاحبة الاخیار»(450) ثمره خرد، همنشینى با خوبان است.
6. مدارا كردن با مردم: «ثمرة العقل مداراة لناس»(451) نتیجه عقل مدارا نمودن با مردم است.
معیار حسابرسى بر اساس عقل
1. امام باقرعلیه السلام مى فرماید: «انما یداقّ اللَّه العباد فى الحساب یوم القیمة على قدرما آتاهم من العقول فى الدنیا»(452) همانا خداوند بندگانش را در قیامت حسابرسى مى كند به اندازه خردى كه به آن ها در دنیا داده است.
2. «قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم اذا بلغكم عن رجل حسن حال فانظروا فى حسن عقله فانما یجازى بعقله»(453) هرگاه خوبى مردمى به شما رسید بنگرید در نیكویى خرد او چون كیفر و پاداش بر طبق عقل مى باشد.
3. عن ابى عبداللَّه علیه السلام: «قلت له جعلت فداك ان لى جاراً كثیراًالصلاة كثیر الصدقه كثیر الحج فقال یا اسحاق كیف عقله قلت له جعلت فداك لیس له عقل فقال لا یرتفع بذلك منه»(454) شخصى به امام صادق علیه السلام عرض كرد: فدایت شوم من همسایه اى دارم كه زیاد نماز مى خواند و بسیار صدقه مى دهد و بسیار حج انجام مى دهد. امام فرمود: عقل او چگونه است؟ گفتم: عقل ندارد.
امام فرمودند: پس به سبب این، اعمال او بالا نمى رود و پذیرفته نمى شود.