امر به معروف و نهى از منكر
یكى از روش هاى مفید در تربیت را قرآن امر به معروف ونهى از منكر مى داند. امربه معروف كه عبارت است از طلب و درخواست انجام امور و كارهاى خیر، بیش از موعظه ونصیحت وحتى وصیت، در قرآن مورد تأكید قرار گرفته و جزء واجبات است و همچنین نهى از منكر یعنى جلوگیرى از كارهاى زشت و اعمال ناروا كه از فرایض و واجبات اسلام شمرده شده است.
امر به معروف و نهى از منكر در قرآن
1. قرآن مهم ترین رسالت انبیا را در دو امر خلاصه مى كند: اوّل: دعوت به عبادت و پرستش خداوند كه بزرگ ترین معروف هاست. دوّم: پرهیز از اطاعت طاغوت ها «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی كُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ »(338)
2. قرآن كریم امر به معروف و نهى از منكر را از اوصاف پیامبر اكرم و برخى از اهل كتاب و مجاهدان راستین و از خصلت هاى برجسته مؤمنان و از نشانه هاى حكومت اسلامى مى داند.
الف: پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله وسلم: « یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنكَرِ »(339)
ب: برخى از اهل كتاب: « لَیْسُوا سَوَاءً مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ... وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ »(340)
ج: مجاهدان راستین: « إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ... الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنكَرِ »(341)
د: مؤمنان: « وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ ۚ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ »(342)
ه: نشانه حكومت اسلامى: « الَّذِینَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ »(343)
3. امر به معروف و نهى از منكر توسط كودكان: « یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنكَرِ »(344)حضرت لقمان به فرزندش مى گوید: نماز را به پا دار و امر به معروف و نهى از منكر كن.
امر به معروف و نهى از منكر در احادیث
1. ترك امر به معروف و مسلط شدن اشرار: قال الرضاعلیه السلام: «لتأمرنّ بالمعروف و لتنهنّ عن المنكر او لیستعملنّ علیكم شراركم فیدعوا خیاركم فلا یستجاب لهم»(345) امر به معروف و نهى از منكر كنید والا افراد بد در جامعه بر شما مسلط مى شوند و اشخاص خوب دعا مى كنند امّا مستجاب نمى شود.
2. ترك امر به معروف ونهى از منكر وفساد در جامعه: «عن ابى عبداللَّه علیه السلام قال النبى صلى الله علیه وآله وسلم: كیف بكم اذا فسدت نساؤكم وفسق شبابكم ولم تأمروا بالمعروف ولم تنهوا عن المنكر فقیل و یكون ذلك یا رسول اللَّه؟ فقال نعم و شرّ من ذلك كیف بكم اذا امرتم بالمنكر و نهیتم عن المعروف فقیل له یا رسول اللَّه و یكون ذلك؟ قال نعم و شرّ من ذلك كیف بكم اذا رأیتم المعروف منكراً و المنكر معروفاً»(346) پیامبراكرم صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: چگونه است حال شما هنگامى كه زنان شما فاسد و جوانان شما فاسق گردند؟ و آن در صورتى است كه امر به معروف و نهى از منكر را ترك كنید. عرض كردند: آیا این چنین زمانى فرا مى رسد؟ حضرت فرمود: آرى، بدتر از این هم مى شود و آن این كه چگونه است حال شما هنگامى كه امر به منكر و نهى از معروف كنید؟ عرض كردند اى پیامبر! آیا این چنین وضعى فرا خواهد رسید؟ فرمود: آرى، بدتر از این هم مى گردد. چگونه است حال شما زمانى كه معروف در جامعه منكر و منكر معروف گردد؟
3. ترك نهى از منكر و ضعف ایمان: قال النبى صلى الله علیه وآله وسلم: «ان اللَّه لیبغض المؤمن الضعیف الذى لادین له فقیل له و ما المؤمن الضعیف الذى لادین له؟ قال الذین لا ینهى عن المنكر»(347) پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: خداوند، مؤمن ضعیفى را كه دین ندارد دشمن دارد. عرض كردند: مؤمن ضعیف كیست؟ حضرت فرمود: كسى كه نهى از منكر نمى كند.
4. منزلت جهاد در برابر امر به معروف: قال على علیه السلام: «و ما اعمال البرّ كلّها و الجهاد فى سبیل اللَّه عند الامر بالمعروف و النهى عن المنكر الاّ كنفثة فى بحر لجّى»(348) تمام كارهاى نیك ، حتّى جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منكر چون آب دهان است در برابر دریایى پهناور.
5. امر به معروف وخلافت الهى: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «من امر بالمعروف و نهى عن المنكر فهو خلیفة اللَّه فى ارضه و خلیفة رسوله و خلیفة كتابه»(349) كسى كه امر به معروف ونهى از منكر كند، جانشین خدا در زمین وجانشین پیامبر و كتاب اوست.
6. نهى از منكر و به خاك مالیدن بینى فاسقان: قال على علیه السلام: «من نهى عن المنكر ارغم انوف الفاسقین»(350) نهى از منكر به خاك مالیدن بینى فاسقان است.