اهداف جهاد
1. ترساندن دشمنان خداوند و امّت اسلام: « وَأَعِدُّوا لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ »(323) در برابر آن ها (دشمنان) آنچه توانایى دارید، از نیرو آماده سازید و همچنین اسب هاى ورزیده (براى میدان نبرد) تا به وسیله آن دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید.
2. حفظ مراكز عبادى: « وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَّهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِیَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ یُذْكَرُ فِیهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِیرًا »(324) اگر خداوند (رخصت جنگ ندهد و) دفع شرّ بعضى از مردم را به بعض دیگر نكند همانا صومعه ها و دیرها و مساجدى كه در آن نام خدا و نماز بسیار مى شود هر آیینه خراب مى شود.
3. خوارى و رسوایى دشمنان: « قَاتِلُوهُمْ یُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ بِأَیْدِیكُمْ وَیُخْزِهِمْ وَیَنصُرْكُمْ عَلَیْهِمْ وَیَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُّؤْمِنِینَ »(325) شما (اى مؤمنان) با آن كافران به قتال و كار زار برخیزید تا خدا آنان را به دست شما عذاب كند و خوار گرداند و شما را بر آن ها غالب گرداند و دل هاى اهل ایمان را به خاطر غلبه بر كفار شفا بخشد.
4. از بین بردن شرك و حاكمیت بخشیدن به دین الهى: « وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّىٰ لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَیَكُونَ الدِّینُ كُلُّهُ لِلَّهِ »(326) اى مؤمنان! با كافران بجنگید كه در زمین فتنه و فسادى دیگر نماند و تمام دین براى خدا باشد.
دستور جامع درباره جهاد
قرآن در آیات 45، 46 و47 سوره انفال شش دستور در زمینه جهاد مى دهد:
1. اى اهل ایمان هنگامى كه با گروهى از دشمنان مواجه شدید ثابت قدم باشید « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا لَقِیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا »
2. خداوند را فراوان یاد كنید تا پیروز شوید: « وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِیرًا لَّعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ »
3. امر خدا و پیامبر را اطاعت كنید: « أَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ »
4. نزاع و (كشمكش) نكنید تا مبادا سست شوید و قدرت و هیبت شما از بین برود: « وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِیحُكُمْ »
5. صبر واستقامت كنید كه خدا با صابران است: « اصْبِرُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ »
6. مانند كسانى كه از سرزمین خود از روى غرور و هواپرستى و خودنمایى خارج شدند نباشید: « وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِینَ خَرَجُوا مِن دِیَارِهِم بَطَرًا وَرِئَاءَ النَّاسِ »
مجموع این امور شش گانه دستور جنگىِ جامعى است كه هیچ دستور مهم جنگى از آن بیرون نیست و اگر انسان در جزئیات وقایع تاریخى جنگ هاى اسلامى كه در زمان رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم اتفاق افتاد از قبیل جنگ بدر و احد و خندق و حنین و غیر آن دقّت كامل به عمل آورد این معناى برایش روشن مى گردد كه سرّ غلبه و پیروزى مسلمین در آن جا كه غالب شدند رعایت موادّ این دستورات بوده و رمز شكست آنان هر كجا كه شكست خوردند رعایت نكردن و سهل انگارى در عمل به آن ها بوده است.(327)
جهاد در احادیث
1. محبوب ترین عمل: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «انّ احبّ الاعمال الى اللَّه الصلوة و البرّ و الجهاد»(328) محبوب ترین اعمال، در نزد خداوند نماز، نیكوكارى و جهاد در راه خداست.
2. اصلاح دین ودنیا: قال على علیه السلام: «ان اللَّه فرض الجهاد و عظّمه والله ما صلحت دنیا و لادین الاّ به»(329) خداوند جهاد را بر انسان واجب كرد ورتبه آن را بالا برد؛ به خدا سوگند دین و دنیاى انسان جز در سایه جهاد به صلاح نخواهد رسید.
3. سر بلندى اسلام: قال على علیه السلام: «فرض اللَّه الایمان تطهیراً من الشرك و الصلاة تنزیهاً عن الكبر... و الجهاد عزّاً للاسلام»(330) خداوند ایمان را جهت طهارت دل شما از شرك منظور نمود و نماز را جهت پاكى قلب از كبر مقرّر داشت و جهاد را به عنوان مقام و سربلندى اسلام واجب كرد.
4. برترین عمل: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «افضل الاعمال الصلوة لوقتها و برّ الوالدین و الجهاد فى سبیل اللَّه»(331) برترین اعمال سه چیز است: نماز را در وقت آن خواندن و نیكى به پدر و مادر روا داشتن و جهاد در راه خدا.
5. مقاومت در جهاد: قال على علیه السلام: «تزول الجبال و لا تزل عضّ على ناجذك اعر اللَّه جمجمتك تد فى الارض قدمك ارم ببصرك اقصى القوم و اعلم انّ النصر من عند اللَّه سبحانه»(332) حضرت على علیه السلام در جنگ جمل، به فرزندش محمد حنیفه فرمود: اگر كوه ها از جا كنده شوند، تو از پایدارى دست بر ندار (عقب نشینى نكن) دندان روى دندان بگذار (سختى ها را تحمل كن) و جمجمه را به خدا عاریت ده و پاى خود را چون میخ بر زمین بكوب (در میدان جنگ ثابت قدم باش) تا انتهاى خط دشمن را چشم بیانداز و بدان كه فتح و پیروزى از ناحیه خداوند است.