مصارف زكات
« إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِّنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَكِیمٌ »(284)
منحصراً زكات مخصوص فقرا و مساكین و كاركنانى است كه براى جمع آورى آن كار مى كنند و كسانى كه براى جلب محبتشان اقدام مى شود و براى آزادى بردگان و بدهكاران و در راه (تقویت آیین) خداوند و واماندگان در راه، این یك فریضه (مهم) الهى است؛ و خدا دانا و حكیم است.
در این آیه شریفه خداوند به روشنى مصارف واقعى زكات را بیان كرده و آن را با كلمه (انّما) كه دلالت بر حصر دارد آغاز نموده و این نشان مى دهد كه بعضى از افراد خودخواه، یا بى خبر، انتظار داشتند بدون هیچ گونه استحقاق، سهمى از زكات دریافت دارند كه با كلمه (انّما) دست ردّ به سینه همه آن ها زده شده است. به هر حال خداوند مصارف زكات را در هشت مورد خلاصه مى كند:
1. فقرا
2. مساكین (فقیر) یعنى كسى كه در زندگى خود كمبود مالى دارد هر چند مشغول كسب و كارى باشد و هرگز از كسى سئوال نكند امّا (مسكین) كسى است كه نیازش شدیدتر است و دستش از كار كوتاه است و به همین جهت از این و آن سئوال مى كند.
3. گروهى كه براى جمع آورى زكات و اداره بیت المال، سعى وكوشش مى كنند.
4. (مؤلّفة قلوبهم) كسانى كه براى پیشبرد اهداف اسلامى انگیزه معنوى ندارند و با تشویق مالى مى توان تألیف قلب و جلب محبت آنان نمود مانند كفار و غیر مسلمانان كه به خاطر استفاده از همكارى آن ها در جهاد از طریق كمك مالى تشویق مى شوند.
5. آزاد ساختن بردگان.
6. پرداخت دین بدهكاران
7. در راه خداوند: منظور از آن تمام راه هایى است كه به گسترش و تقویت آیین الهى منتهى مى شود اعم از مسأله جهاد و تبلیغ و مانند آن.
8. واماندگان: یعنى مسافرانى كه بر اثر علتى در راه مانده اند، زاد و توشه و مركب كافى براى رسیدن به مقصد ندارند هر چند افراد بى بضاعتى نیستند ولى بر اثر دزدزدگى یا بیمارى یا گم كردن اموال خود یا علل دیگر به چنین وضعى افتاده اند این چنین اشخاص را باید از طریق زكات به مقدارى كه براى رسیدن به مقصد لازم است بى نیاز ساخت.
آثار و فوائد زكات در روایات
1. زیادى رزق: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «اذا اردت ان یثرى اللَّه مالك فزّكه»(285) هرگاه اراده كردى خداوند ثروت تو را زیاد نماید زكات آن را بپرداز.
2. نگهداشتن نفس از بخل: قال الصادق علیه السلام: «من ادّى الزكوة فقد وقى شحّ نفسه»(286) هر كس زكات را بپردازد بخل شدید خود را نگاه داشته است.
3. خاموش كردن غضب الهى: قال على علیه السلام: «اللَّه اللَّه فى الزكوة فانّها تطفئ غضب ربّكم»(287) خدا را خدا را (در نظر داشته باشید) در پرداخت زكات زیرا زكات دادن خشم الهى را خاموش مى كند.
4. زندگى سعادتمند داشتن: قال الصادق علیه السلام: «ولو انّ الناس ادوّا حقوقهم لكانوا عایشین بخیر»(288) اگر مردم حقوق خود را بپردازند هر آینه در خیر و سعادت به سر خواهند برد.
5. مایه قرب الهى 6. كفاره گناهان 7. مانع از آتش دوزخ: قال امیرالمؤمنین علیه السلام: «... ثمّ انّ الزّكوة جعلت مع الصّلوة قرباناً لأهل الاسلام فمن أعطاها طیّب النفس بها فانّها تجعل له كفّارة و من النار حجاباً و وقایة»(289)
زكات در نعمت هاى مادّى و معنوى
وقتى كه سخن از زكات به میان مى آید همان زكات معروف كه به اموال تعلق مى گیرد به ذهن انسان تبادر پیدا مى كندامّا با توجه به معناى واقعى زكات كه عبارت است از پاك كردن و رشد و نموّ پیدا كردن، مى بینیم كه به نعمت هاى مختلف مادى و معنوى در شرع مقدس زكات تعلق گرفته كه نمونه اى از آن ها را بیان مى كنیم:
1. زكات علم بذل آن است: قال على علیه السلام: «زكوة العلم بذله لمستحقّه و اجهاد النفس بالعمل به»
2. زكات جاه و مقام، بذل آن است: «زكوة الجاه بذله»
3. زكات زیبایى، عفت است: «زكوة الجمال العفاف»
4. زكات پیروزى، احسان است: «زكوة الظفر الاحسان»
5. زكات جسم وبدن، جهادوروزه است: «زكوة البدن الجهادو الصیام»
6. زكات قدرت، انصاف است: «زكوة القدرة الانصاف»
7. زكات سلامتى، تلاش در راه اطاعت خداوند است: «زكوة الصحة السّعى فى طاعة اللَّه»
8. زكات شجاعت، جهاد در راه خداست: «زكوة الشجاعة الجهاد فى سبیل اللَّه»
9. زكات نعمت ها، نیكى به كار بستن است: «زكوة النعم اصطناع المعروف»
10. زكات چشم، نظر به عبرت نمودن و نگهداشتن چشم از شهوات است: «زكوة العین النظر بالعبرة و الغضّ عن الشهوات»
11. زكات گوش، شنیدن مسایل علمى و حكمت آمیز است: «زكات الاذن استماع العلم و الحكمة...»
12. زكات زبان، نصحیت كردن مسلمانان است: «زكوة اللسان النّصح للمسلمین و التیقّظ للغافلین»(290)