روزه در قرآن
1. تشریع روزه: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ »(251) اى اهل ایمان روزه بر شما نوشته شد همان گونه كه بر كسانى كه قبل از شما بودند نوشته شده تا پرهیزگار شوید.
2. وجوب روزه در ایام معین « أَیَّامًا مَّعْدُودَاتٍ »
3. وجوب قضاى روزه رمضان براى معذورین: « فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِیضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ » كسانى از شما كه مریض هستند یا مسافر باشند روزهاى دیگرى را روزه بگیرند.
4. خیر بودن روزه براى مردم: « وَأَن تَصُومُوا خَیْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ »(252) روزه گرفتن براى شما بهتر است اگر بدانید.
5. وجوب روزه از سپیده صبح تا آغاز شب: « ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَى اللَّیْلِ »(253) پس روزه را از صبح تا شب تكمیل كنید.
6. هدف از تشریع روزه: « وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ »(254) هدف از وجوب روزه این است كه این روزها را تكمیل كنید و خدا را بر این كه شما را هدایت كرده بزرگ شمارید وشاید شكرگذارى نمایید.
7. عدم وجوب روزه در حال سختى: « یُرِیدُ اللَّهُ بِكُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِكُمُ الْعُسْرَ »(255) خداوند راحتى و آسانى شما را مى خواهد و نه سختى شما را.
روزه در احادیث
1. اهمیّت روزه: قال الصادق علیه السلام: «بنى الاسلام على خمس دعائم على الصلوة و الزكوة و الصوم و الحجّ و الولایة»(256) اسلام بر پنج پایه استوار است: نماز، زكات، روزه، حج و ولایت.
2. فضیلت روزه داران: قال الصادق علیه السلام: «نوم الصائم عبادة و صمته تسبیح و عمله متقبّل و دعاؤه مستجاب عند افطاره دعوة لا تردّ»(257) خواب روزه دار عبادت و سكوت او تسبیح و عمل او پذیرفته است و دعاى او به اجابت خواهد رسید و هنگام افطار دعاى او ردّ نخواهد شد.
3. حكمت روزه: قالت فاطمة الزهراعلیها السلام: «فرض اللَّه الصیام تثبیتاً للاخلاص»(258) خداوند روزه را واجب كرد تا اخلاص را در انسان ها تثبیت نماید.
4. روزه زكات بدن: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «لكل شئ زكوة و زكوة الابدان الصیام»(259) براى هر چیزى زكاتى است و زكات بدن انسان ها روزه است.
5. روزه عبادت خالص: قال على علیه السلام: «الصوم عبادة بین العبد و خالقه لایطلع علیها غیره و كذلك لا یجازى عنها غیره»(260) روزه عبادتى است بین خداوند و انسان كه جز خداوند بر آن آگاه نیست و لذا غیر از خداوند كسى پاداش روزه را عطا نمى كند.
6. روزه سپر آتش: قال الصادق علیه السلام: «الا اخبرك بابواب الخیر؟ الصوم جنّة من النار»(261) آیا خبر دهم شما را به درهاى نیكى؟ بعد فرمود: روزه سپر آتش است.
7. روزه محبوب پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «انا من الدنیا احبّ ثلاثة اشیاء الصّوم فى الصیف و الضرب بالسیف و اكرام الضیف»(262) پیامبر اكرم فرمود: من از دنیا به سه چیز علاقه دارم. روزه در تابستان، شمشیر زدن در راه خدا و گرامى داشتن مهمان.
8 . استمداد از روزه در مشكلات: فى الحدیث فى قوله تعالى: «و استعینوا بالصبر و الصلوة» قال: الصبر الصوم اذا نزلت بالرجل الشدة او النازلة فلیصم(263) امام علیه السلام در ذیل آیه مى فرماید: منظور از صبر، روزه است. هرگاه گرفتارى اى در زندگى براى شما پیش آمد پس روزه بگیرید و از آن كمك بجویید.
9. برترین روزه: قال على علیه السلام: «صوم القلب خیر من صیام اللسان و صوم اللسان خیر من صیام البطن»(264) روزه جان برتر از روزه زبان و روزه زبان بهتر از روزه شكم است.
10. روزه حقیقى: قال على علیه السلام: «الصیام اجتناب المحارم كما یمتنع الرجل من الطّعام و الشّراب»(265) روزه عبارت است از پرهیز از محرمات الهى چنان كه انسان از طعام و شراب پرهیز مى كند.
11. روزه بى ارزش: قال الصادق علیه السلام: «لاصیام لمن عصى الامام و لاصیام لعبدابق حتى یرجع و لا صیام لامرأة ناشزه حتى تتوب و لا صیام لولد عاق حتى یبرّ»(266) روزه چند گروه صحیح نخواهد بود: كسى كه امام معصوم علیه السلام را نافرمانى كند. بنده اى كه از مولاى خود بگریزد. زنى كه در انجام وظیفه همسرى كوتاهى كند و فرزندى كه عاق والدین خود شود مگر آن كه عبد، بر گردد و زن، توبه كند و فرزند، نیكى كند.
12. روزه یك چهارم ایمان: مرحوم فیض كاشانى گوید: «فان الصوم ربع الایمان بمقتضى قوله علیه السلام: الصوم نصف الصبر و بمقتضى قوله: الصبر نصف الایمان»(267) در حدیث داریم: صبر نصف ایمان است. در حدیث دیگر آمده است: روزه نصف صبر است از این دو استفاده مى شود كه روزه یك چهارم ایمان است.
فواید و آثار روزه
1. تقویت اخلاص: قالت فاطمه علیها السلام: «فرض اللَّه الصیام تثبیتاً للاخلاص»(268) خداوند روزه را واجب كرد تا اخلاص را در انسان ها تثبیت كند.
2. رهایى از عذاب الهى: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «الصوم جنة من النار»(269) روزه سپر آتش جهنم است.
3. پاداش برتر: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «الصوم لى و انا اجزى به»(270) روزه مال من است و من پاداش روزه را خواهم داد. یا این كه من پاداش روز هستم.
4. سیاه شدن روى شیطان: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «الصوم یسّود وجهه (الشیطان)»(271) روزه صورت شیطان را سیاه مى كند.
5. تندرستى: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «اغزوا تغنموا و صوموا تصحّوا سافروا تستغنوا»(272) به جنگ بروید تا غنیمت و بهره ببرید و روزه بگیرید تا سلامت بدن یابید و به مسافرت روید تا بى نیاز شوید.
6. آمرزش: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «یا جابر هذا شهر رمضان من صام نهاره و قام ورداً من لیله و عفّ بطنه و فرجه و كفّ لسانه خرج من ذنوبه كخروجه من الشهر فقال جابر یا رسول اللَّه ما احسن هذا الحدیث فقال رسول اللَّه یا جابرو ما اشدّ هذا الشروط».(273) اى جابر! این ماه مبارك رمضان است؛ هر كس روزه بگیرد و شب را به دعا بپردازد و عفت شكم و فرج داشته باشد و زبانش را نگه دارد، از گناهان خود بیرون مى رود، همان طورى كه از ماه رمضان خارج مى شود. جابر عرض كرد اى پیامبر خدا! این سخن چقدر نیكوست. پیامبر فرمود: چقدر رعایت شرایط روزه كامل، دشوار است.
7. همدردى با مستمندان: قال الصادق علیه السلام: «انما فرض اللَّه عزوجل الصیام لیستوى الغنىّ و الفقیر... و ان یذیق الغنىّ مسّ الجوع و الالم لیرقّ على الضعیف و یرحم الجائع»(274) خداوند روزه را بر مسلمانان واجب ساخت تا فقیر و غنى همسان گردند... و خداوند اراده كرد به اغنیا سختى گرسنگى و درد تشنگى را بچشاند تا آنان به ضعیفان و گرسنگان ترحّم كنند.
8 . از بین رفتن شهوات نفسانى: قال الصادق علیه السلام قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: « فالصوم یمیت مراد النفس و شهوة الطبع فیه صفاء القلب و طهارة الجوارح و عمارة الظاهر و الباطن و الشكر على النعم و الاحسان الى الفقراء و زیادة التضرع و الخشوع و البكاء و حبل الالتجاء الى اللَّه و سبب انكسار الشهوة و تخفیف الحساب و تضعیف الحسنات و فیه من الفوائد مالا یحصى »(275) روزه، خواست هاى نفسانى و طبیعت شهوانى را تضعیف مى كند و موجب صفاى قلب و پاكى جوارح بدن مى گردد و مایه آبادانى ظاهر و باطن انسان مى شود و نیز باعث شكر نعمت و احسان به فقرا و عامل كثرت تضرع و خشوع و ناله به درگاه پروردگار است ، همچنین سبب تمسك و روى آوردن به ریسمان محكم الهى و مایه شكسته شدن و تخفیف در حساب و مضاعف گشتن حسنات مى شود.
در این روایت چهارده فائده و اثر ارزشمند براى روزه بیان شده است كه مجموعه اى از فضایل نفسانى است.