روزه
از نظر قرآن كریم و روایات، روزه یكى از بهترین روش هاى عملى براى تربیت و تزكیه روح است زیرا با اجتناب از یك سلسله امور مانند غذا خوردن، نوشیدن و لذایذ مادى دیگر، انسان بر شهوت هاى نفسانى تسلّط پیدا مى كند و بدین وسیله اراده و عزم او تقویت مى شود. علاوه بر احساس گرسنگى و تشنگى در یك مدت معین انسان یادآور گرسنگى و نیاز مستمندان در جامعه مى گردد چه این كه یاد گرسنگى و تشنگى در روز قیامت نیز از حكمت هاى روزه شمرده شده است. جالب این كه براى پذیرش روزه در درگاه الهى علاوه بر امساك از مفطرات مادى انسان لازم است زبان و دست و چشم و سایر اعضاى خود را نیز از گناه و معصیت باز دارد.
روزه در قرآن
1. تشریع روزه: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ »(251) اى اهل ایمان روزه بر شما نوشته شد همان گونه كه بر كسانى كه قبل از شما بودند نوشته شده تا پرهیزگار شوید.
2. وجوب روزه در ایام معین « أَیَّامًا مَّعْدُودَاتٍ »
3. وجوب قضاى روزه رمضان براى معذورین: « فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِیضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ » كسانى از شما كه مریض هستند یا مسافر باشند روزهاى دیگرى را روزه بگیرند.
4. خیر بودن روزه براى مردم: « وَأَن تَصُومُوا خَیْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ »(252) روزه گرفتن براى شما بهتر است اگر بدانید.
5. وجوب روزه از سپیده صبح تا آغاز شب: « ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَى اللَّیْلِ »(253) پس روزه را از صبح تا شب تكمیل كنید.
6. هدف از تشریع روزه: « وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ »(254) هدف از وجوب روزه این است كه این روزها را تكمیل كنید و خدا را بر این كه شما را هدایت كرده بزرگ شمارید وشاید شكرگذارى نمایید.
7. عدم وجوب روزه در حال سختى: « یُرِیدُ اللَّهُ بِكُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِكُمُ الْعُسْرَ »(255) خداوند راحتى و آسانى شما را مى خواهد و نه سختى شما را.
روزه در احادیث
1. اهمیّت روزه: قال الصادق علیه السلام: «بنى الاسلام على خمس دعائم على الصلوة و الزكوة و الصوم و الحجّ و الولایة»(256) اسلام بر پنج پایه استوار است: نماز، زكات، روزه، حج و ولایت.
2. فضیلت روزه داران: قال الصادق علیه السلام: «نوم الصائم عبادة و صمته تسبیح و عمله متقبّل و دعاؤه مستجاب عند افطاره دعوة لا تردّ»(257) خواب روزه دار عبادت و سكوت او تسبیح و عمل او پذیرفته است و دعاى او به اجابت خواهد رسید و هنگام افطار دعاى او ردّ نخواهد شد.
3. حكمت روزه: قالت فاطمة الزهراعلیها السلام: «فرض اللَّه الصیام تثبیتاً للاخلاص»(258) خداوند روزه را واجب كرد تا اخلاص را در انسان ها تثبیت نماید.
4. روزه زكات بدن: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «لكل شئ زكوة و زكوة الابدان الصیام»(259) براى هر چیزى زكاتى است و زكات بدن انسان ها روزه است.
5. روزه عبادت خالص: قال على علیه السلام: «الصوم عبادة بین العبد و خالقه لایطلع علیها غیره و كذلك لا یجازى عنها غیره»(260) روزه عبادتى است بین خداوند و انسان كه جز خداوند بر آن آگاه نیست و لذا غیر از خداوند كسى پاداش روزه را عطا نمى كند.
6. روزه سپر آتش: قال الصادق علیه السلام: «الا اخبرك بابواب الخیر؟ الصوم جنّة من النار»(261) آیا خبر دهم شما را به درهاى نیكى؟ بعد فرمود: روزه سپر آتش است.
7. روزه محبوب پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «انا من الدنیا احبّ ثلاثة اشیاء الصّوم فى الصیف و الضرب بالسیف و اكرام الضیف»(262) پیامبر اكرم فرمود: من از دنیا به سه چیز علاقه دارم. روزه در تابستان، شمشیر زدن در راه خدا و گرامى داشتن مهمان.
8 . استمداد از روزه در مشكلات: فى الحدیث فى قوله تعالى: «و استعینوا بالصبر و الصلوة» قال: الصبر الصوم اذا نزلت بالرجل الشدة او النازلة فلیصم(263) امام علیه السلام در ذیل آیه مى فرماید: منظور از صبر، روزه است. هرگاه گرفتارى اى در زندگى براى شما پیش آمد پس روزه بگیرید و از آن كمك بجویید.
9. برترین روزه: قال على علیه السلام: «صوم القلب خیر من صیام اللسان و صوم اللسان خیر من صیام البطن»(264) روزه جان برتر از روزه زبان و روزه زبان بهتر از روزه شكم است.
10. روزه حقیقى: قال على علیه السلام: «الصیام اجتناب المحارم كما یمتنع الرجل من الطّعام و الشّراب»(265) روزه عبارت است از پرهیز از محرمات الهى چنان كه انسان از طعام و شراب پرهیز مى كند.
11. روزه بى ارزش: قال الصادق علیه السلام: «لاصیام لمن عصى الامام و لاصیام لعبدابق حتى یرجع و لا صیام لامرأة ناشزه حتى تتوب و لا صیام لولد عاق حتى یبرّ»(266) روزه چند گروه صحیح نخواهد بود: كسى كه امام معصوم علیه السلام را نافرمانى كند. بنده اى كه از مولاى خود بگریزد. زنى كه در انجام وظیفه همسرى كوتاهى كند و فرزندى كه عاق والدین خود شود مگر آن كه عبد، بر گردد و زن، توبه كند و فرزند، نیكى كند.
12. روزه یك چهارم ایمان: مرحوم فیض كاشانى گوید: «فان الصوم ربع الایمان بمقتضى قوله علیه السلام: الصوم نصف الصبر و بمقتضى قوله: الصبر نصف الایمان»(267) در حدیث داریم: صبر نصف ایمان است. در حدیث دیگر آمده است: روزه نصف صبر است از این دو استفاده مى شود كه روزه یك چهارم ایمان است.