نیاز به موعظه در تمام عمر
از نظر قرآن كریم، انسان در تمامى عمر، به موعظه و پند و اندرز نیازمند است، چه نوجوان باشد چه عمر او زیاد باشد لذا قرآن كریم موعظه لقمان به فرزند نوجوانش را چنین بیان مى كند «وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ یَعِظُهُ یَا بُنَیَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ»(145) چه این كه موعظه خداوند به حضرت نوح را كه عمر طولانى داشت نیز بیان مى كند «إِنِّی أَعِظُكَ أَن تَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِینَ»(146)
دعوت به خداوند به وسیله موعظه
به پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله وسلم خطاب مى شود «ادْعُ إِلَىٰ سَبِیلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ»(147) یعنى مردم را به این طریق به راه خداوند بخوان كه اولاً سخن تو سنجیده و توأم با حكمت باشد ثانیاً پند نیكو در آن باشد و ثالثاً با آن چه كه بهترین است با آن ها به بحث بپرداز.
سیماى موعظه در روایات
1. بهترین هدیه: قال على علیه السلام: «نعم الهدیة الموعظة»(148)
2. موعظه بودن مرگ: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «كفى بالموت واعظاً»(149)
3. موعظه بودن هر چیز: قال على علیه السلام: «ان فى كل شى ء موعظة و عبرة لذوى اللبّ و الاعتبار»(150) به درستى كه در هر چیزى موعظه و عبرتى است براى صاحبان خرد.
4. حیات روح در پرتو موعظه: قال على علیه السلام: «احى قلبك بالموعظة»(151) و عنه علیه السلام: «المواعظ حیاة القلوب»(152)
5. واعظ بودن انسان براى خویشتن: قال الباقرعلیه السلام: «من لم یجعل الله له من نفسه واعظاً فانّ مواعظ الناس لن تغنى عنه شیئاً»(153) هر كس واعظ خود نباشد موعظه هاى مردم در او تأثیر ندارد.
6. عمل به علم، شرط تأثیر موعظه: قال الصادق علیه السلام: «ان العالم اذا لم یعمل بعلمه زلّت موعظته عن القلوب كما یزلّ المطر عن الصفا»(154) به درستى كه دانشمند هرگاه عمل به دانش خویش نكند موعظه او از جانها لغزش پیدا مى كند (تأثیر نمى كند) همان طورى كه باران روى سنگ قرار نمى گیرد.