روش هاى تربیت و تزكیه نفس
روشهاى تربیت و تزكیه نفس در اسلام به طور كلى بر دو قسم است:
قسمتى از آنها مربوط به خود انسان است مانند یاد مرگ و قیامت و مراقبه و محاسبه و انجام عبادات مانند نماز و روزه و تفكر و اندیشیدن در موجودات نظام هستى و... كه تمام اینها تأثیر خاص خود را در جهت تزكیه روح بشر دارد.
و بخشى از آن مربوط به افرادى است كه مى خواهند انسان را تربیت و هدایت كنند مانند رهبران دینى كه از روشهاى مختلفى از قبیل انذار و تبشیر نصحیت، موعظه بهره مى گیرند گرچه این قسمت با قسم اول بى ارتباط نخواهد بود زیرا روشهاى یاد شده در قسم اول را (مانند یاد مرگ مراقبه، محاسبه، تفكر) انسان به وسیله آموزشهاى انبیاء و اولیاء الهى مى آموزد.
و از سویى تصمیم گیرنده در جهت تزكیه و تربیت خود انسان است كه قابلیت لازم را براى بهره گیرى از نصایح و مواعظ رهبران الهى فراهم مى كند. حضرت باقرعلیه السلام مى فرماید: «من لم یجعل له من نفسه واعظاً فانّ مواعظ الناس لن تغنى عنه شیئاً»(130) در این فصل به هر دو روش اشاره مى شود:
انذار و تبشیر
یكى از روش هاى مؤثر در تربیت نفس كه در قرآن بدان اشاره شده است انذار و تبشیر است. مقصود از انذار بیم دادن و ترسانیدن از عواقب گناهان و اعمال زشت است و منظور از تبشیر نوید دادن به رحمت و فضل الهى است.
انذار و تبشیر دو اصل مهم تربیتى
بشارت و انذار یا تشویق و تهدید، بخش مهمى از انگیزه هاى تربیتى را تشكیل مى دهد. آدمى هم باید در برابر انجام كار نیك تشویق شود و هم در برابر كار بد كیفر ببیند تا آمادگى بیشترى براى پیمودن مسیر اول و گام نگذاردن در مسیر دوم پیدا كند. تشویق به تنهایى براى رسیدن به تكامل اخلاقى فرد یا جامعه كافى نیست؛ زیرا انسان در این صورت مطمئن است كه انجام گناه براى او خطرى ندارد. از طرفى انذارِ تنها هم براى تربیت اخلاقى افراد مؤثر نیست، چون ممكن است روحیّه یأس و ناامیدى به وجود آورد.