اهمّیت تربیت اخلاقى
آن قدر كه قرآن كریم و روایات اسلامى به مسأله تربیت اخلاقى انسان ها اهمیت قایل شده اند نسبت به كمتر موضوعى این طور توجه كرده اند چون رعایت این مسأله باعث یك زندگى آرامبخش در جامعه مى شود مسأله حسن خلق و ملاطفت در برخوردها و ترك خشونت در معاشرت و احترام افراد مختلف را در نظر گرفتن و به شخصیت و حقوق دیگران ارج قایل شدن، از جمله صفات عالى و روحى هر انسان خود ساخته و تربیت شده است.
قرآن كریم دستورات فراوانى در زمینه عفو و بخشش، مدارا كردن، مهربان بودن و برادرى و اخوّت بین مؤمنین را توصیه فرموده و پیامبر اكرم را صاحب خلق عظیم معرفى نموده است، تا رفتار و گفتار او سرمشق و الگوى همه مسلمان ها باشد. در روایات به مسأله تربیت اخلاقى عنایت خاصّى شده است.
پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله وسلم مى فرماید: «ما یوضع فى میزان امرء یوم القیمة افضل من حسن خلق».(108) در روز قیامت چیزى برتر و بالاتر از حسن خلق در ترازوى عمل كسى نهاده نمى شود و نیز مى فرماید: «اكثر ما تلج به امتى الجنة تقوى اللَّه و حسن الخلق».(109) بیشترین چیزى كه سبب مى شود امت من به خاطر آن وارد بهشت شوند تقواى الهى و حسن خلق است. و نیز مى فرماید: «حسن الاخلاق نصف الدین»(110) اخلاق نیك نصف دین است.
حضرت على علیه السلام مى فرماید: «ربّ عزیز اذلّه خلقه و ذلیل اعزّه خلقه»(111) بسا انسان بلند پایه اى كه اخلاق وى موجب سقوط او گردید و بسا انسان ضعیفى كه اخلاق او مایه عزت و سربلندى او مى شود.
آثار سوء خلق
1. مایه فشار قبر وعذاب روح: قال رسول اللَّه: «عندما دفن سعد بن معاذ قد اصابته ضمّة. فسئل عن ذلك فقال: انّه كان فى خُلقه مع اهله سوء»(112) پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم به هنگام دفن سعد بن معاذ فرمودند: فشارى براو وارد شد علّت آن را جویا شدم. فرمود: زیرا با خانواده خود بدرفتار بود.
2. سختى زندگى: قال على علیه السلام: «سوء الخلق نكد العیش و عذاب النفس»(113) بداخلاقى مایه دشوارى زندگى و عذاب انسان است.
3. فساد ایمان و عمل: قال النبى صلى الله علیه وآله وسلم: «الخلق السیى ء یفسد العمل كما یفسد الخلّ العسل»(114) اخلاق بد، عمل انسان را تباه مى سازد چنان كه سركه عسل را فاسد مى كند.
4. دوام ناراحتى: سئل عن على علیه السلام: «من ادوم الناس غماً قال اسؤهم خلقاً»(115) از حضرت على علیه السلام پرسیدند چه كسى غم و غصّه او همیشگى است؟ فرمود: كسى كه بدرفتار باشد.
5. عذاب نفس: قال على علیه السلام: «من ساء خلقه عذّب نفسه»(116) هر كس اخلاقش تند گردد نفس خویش را به عذاب افكنده است.
6. دورى از مردم: قال على علیه السلام: «سوءالخلق یوحش القریب وینفر البعید»(117) بداخلاقى، باعث وحشت افراد نزدیك و انزجار افراد دور، از انسان مى شود.
آثار حسن خلق
1. لذت روحى: قال المجتبى علیه السلام: «لا عیش الذّ من حسن الخلق»(118) لذیذترین و سودمندترین چیز در زندگى، اخلاق نیك است.
2. جلب دوستى: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «حسن الخلق یثبت المودّة و حسن البشر یذهب بالسخیمة»(119) اخلاق نیك باعث دوستى امت و خوشرویى، عامل از بین رفتن كدورت و كینه است.
3. نابودى گناهان: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «ان الخلق الحسن یذیب الذنوب كما تذیب الشمس الجمد»(120) اخلاق خوب باعث نابود شدن گناهان است همان گونه كه آفتاب برف و یخ را آب مى كند.
4. قرب به پیامبر اكرم: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «اقربكم منّى غداً احسنكم اخلاقاً و اقربكم من الناس»(121) نزدیك ترین شما به من، در فرداى قیامت كسانى اند كه اخلاقشان نیكوتر و به مردم نزدیكتر باشند.
5. پاداش برتر: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «ان العبد لینال بحسن خلقه درجة الصائم القائم»(122) انسان از راه حسن خلق به درجات و پاداش روزه دار و شب زنده دار مى رسد.
6. افزایش روزى: قال الصادق علیه السلام: «حسن الخلق من الدین وهویزیدفى الرزق»(123) اخلاق نیك از دین است و اخلاق نیك روزى آدمى را زیاد مى كند.
7. تكمیل ایمان: قال رسول اللَّه صلى الله علیه وآله وسلم: «اكمل المؤمنین ایماناً احسنهم خلقاً و انّما المسلم من سلم المسلمون من لسانه و یده»(124) كامل ترین انسان ها از نظر ایمان كسانى اند كه اخلاق آنان نیكوتر باشد و مسلمان كسى است كه مسلمانان از زبان و دست او در امان باشند.
8. آبادانى شهرها و طول عمر: «انّ البر و حسن الخلق یعمران الدیار و یزیدان فى الاعمار»(125) نیكى كردن و اخلاق شایسته داشتن مایه آبادانى شهرها و باعث طول عمر مى شود.