تغذیه نفس به وسیله علم
قال على علیه السلام: «مالى ارى الناس اذا قربّ الیهم الطعام لیلاً تكلّفوا انارة المصابیح لیبصروا ما یدخلون بطونهم و لا یهتمّون بغذاء النفس بان ینیروا مصابیح البابهم بالعلم لیسلموا من لواحق الجهالة و الذنوب فى اعتقاداتهم و اعمالهم.(53)»
حضرت على علیه السلام مى فرماید: «چرا مردم موقع غذا خوردن در شب، چراغ روشن مى كنند تا با چشم خود ببینند چه طعامى مى خورند ولى در تغذیه روانى خود همّت ندارند كه چراغ عقل را با شعله علم روشن كنند تا از غذاى آلوده مصون بمانند و دچار عوارض نادانى و گناه در عقاید و اعمال خود نشوند؟»
كرامت نفس
قال على علیه السلام: «و اكرم نفسك عن كل دنیة و ان ساقتك الى الرغائب فانّك لن تعتاض بما تبذل من نفسك عوضاً و لا تكن عبد غیرك و قد جعلك اللَّه حرّاً»(54)
حضرت على علیه السلام به فرزندش امام مجتبى علیه السلام مى گوید: «كرامت نفس خود را محافظت نما و از هر خوارى و ذلّتى بپرهیز، هر چند آن پستى و زبونى وسیله رسیدن به آرزوهایت باشد، زیرا در برابر آنچه از سرمایه نفس خود مى دهى، هرگز عوضى كه با آن مساوى باشد به دستت نخواهد رسید و بنده دگرى مباش كه خداوند تو را آزاد آفریده است.
حساسیت تربیت
در حساسیت تربیت همین بس كه بدانیم سرو كار ما با نفسى است كه پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله وسلم در نیمه هاى شب با چشم گریان عرض مى كرد: «الهى لا تكلنى الى نفسى طرفة عین ابداً»(55). و حضرت سجادعلیه السلام از شرّ نفس، به درگاه الهى شكایت مى كرد و مى گفت: «الهى الیك اشكو نفساً بالسوء امّاره»(56) «خدایا از دست نفسى كه به بدیها سوق مى دهد به درگاه تو شكایت مى برم.»
حال جاى این سؤال است كه آیا با نفسى كه پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله وسلم یك لحظه خود را از شر آن در امان نمى بیند و امام سجادعلیه السلام از آن شكایت مى كند مى توان در تربیت آن سعى و كوشش نكرد و او را رها نمود یا این كه لازم است براى مهار كردن و تربیت آن نهایت تلاش را انجام داد؟