محور تربیت نفس انسان
تربیت همان طورى كه از ریشه لغوى آن استفاده مى شود عبارت است از پرورش استعدادهاى درونى وقواى انسان و مركز ثقل آن نفس و باطن بشر است. واگر نسبت به بدن و قواى ظاهرى انسان هم تعلق مى گیرد جنبه مقدماتى وتبعى دارد تا آن را براى دسترسى به كمالات وفضایل انسانى آماده نماید.
ریشه همه فضایل و رذایل معنوى، نفس انسان است كه با تربیت صحیح و مناسب، به عالم ملكوت عروج مى كند و به مقام قرب الهى مى رسد و با ناپاكى و معصیت سقوط مى كند. از نظر اسلام لازم است هر مسلمانى نفس خویش را به وسیله علم و دانش و عمل تغذیه و تكریم كند.
تغذیه نفس به وسیله علم
قال على علیه السلام: «مالى ارى الناس اذا قربّ الیهم الطعام لیلاً تكلّفوا انارة المصابیح لیبصروا ما یدخلون بطونهم و لا یهتمّون بغذاء النفس بان ینیروا مصابیح البابهم بالعلم لیسلموا من لواحق الجهالة و الذنوب فى اعتقاداتهم و اعمالهم.(53)»
حضرت على علیه السلام مى فرماید: «چرا مردم موقع غذا خوردن در شب، چراغ روشن مى كنند تا با چشم خود ببینند چه طعامى مى خورند ولى در تغذیه روانى خود همّت ندارند كه چراغ عقل را با شعله علم روشن كنند تا از غذاى آلوده مصون بمانند و دچار عوارض نادانى و گناه در عقاید و اعمال خود نشوند؟»
كرامت نفس
قال على علیه السلام: «و اكرم نفسك عن كل دنیة و ان ساقتك الى الرغائب فانّك لن تعتاض بما تبذل من نفسك عوضاً و لا تكن عبد غیرك و قد جعلك اللَّه حرّاً»(54)
حضرت على علیه السلام به فرزندش امام مجتبى علیه السلام مى گوید: «كرامت نفس خود را محافظت نما و از هر خوارى و ذلّتى بپرهیز، هر چند آن پستى و زبونى وسیله رسیدن به آرزوهایت باشد، زیرا در برابر آنچه از سرمایه نفس خود مى دهى، هرگز عوضى كه با آن مساوى باشد به دستت نخواهد رسید و بنده دگرى مباش كه خداوند تو را آزاد آفریده است.