7. پاسخ به دو پرسش دیگر
الف) از آنچه در تفسیر معناى امامت گفتیم، ممکن است این سؤال مطرح شود که: اگر کار امام «ایصال به مطلوب» و «اجرا کردن برنامه هاى الهى» است، این معنا در مورد بسیارى از پیامبران حتّى خود پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و ائمه طاهرین(علیهم السلام) در مقیاس عمومى تحقّق نیافته، بلکه همیشه افراد بسیار آلوده و گمراهى در مقابل آنها وجود داشتند.
در پاسخ مى گوییم: مفهوم این سخن این نیست که امام مردم را به اجبار به حق مى رساند، بلکه با حفظ اصل اختیار، و داشتن آمادگى و شایستگى مى توانند از نفوذ ظاهرى و باطنى امام، هدایت یابند.
درست همان گونه که مى گوییم خورشید براى تربیت موجودات زنده آفریده شده است، یا اینکه قرآن مى فرماید: «کار باران زنده کردن زمین هاى مرده است».(127) در حقیقت این تأثیر جنبه عمومى دارد، امّا در موجوداتى که آماده پذیرش این آثار و مهیّاى پرورش باشند.
ب) پرسش دیگر اینکه: لازمه تفسیر فوق این است که هر امامى باید نخست نبى و رسول باشد و بعد به مقام امامت برسد، در صورتى که جانشینان معصوم پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) چنین نبودند.
در پاسخ مى گوییم: لزومى ندارد که قبلاً شخص امام به مقام نبوّت و رسالت برسد، بلکه اگر کسى قبل از او باشد که مقام نبوّت و رسالت و امامت در او جمع گردد (مانند پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)) جانشین او مى تواند برنامه امامت وى را تداوم بخشد و این در صورتى است که نیاز به رسالت جدیدى نباشد; مانند پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)که خاتم پیغمبران است.
به تعبیرى دیگر، اگر مرحله گرفتن وحى الهى و ابلاغ تمام احکام، انجام یافته و تنها مرحله اجرا باقى مانده است، جانشین پیامبر مى تواند خطّ اجرایى پیامبر(صلى الله علیه وآله) را ادامه دهد و نیازى نیست که خود او نبى یا رسول باشد.
فصل سیزدهم: شخصیّت ممتاز ابراهیم(علیه السلام)
نام ابراهیم(علیه السلام) 69 بار در قرآن مجید ذکر شده، و در 25 سوره از آن حضرت سخن به میان آمده است. در آیات قرآن از این پیامبر بزرگ مدح و ستایش فراوان شده و صفات ارزنده وى یادآورى گردیده است:
ـ او از هر نظر الگو و اسوه بود، و نمونه اى از یک انسان کامل;
ـ مقام معرفت او نسبت به خدا;
ـ منطق گویاى او در برابر بت پرستان;
ـ مبارزات سرسختانه و خستگى ناپذیرش در مقابل جبّاران;
ـ ایثار و گذشتش در برابر فرمان پروردگار;
ـ استقامت بى نظیرش در برابر طوفان حوادث;
ـ و آزمایش هاى سخت او;
هر یک داستان مفصّلى دارد و هر کدام سرمشقى است براى مسلمانان و رهروان راه «الله».
شخصیّت ممتاز این پیامبر الهى را از تعابیر و عناوین دوازده گانه زیر به خوبى مى توان دریافت. توجّه فرمایید:
* * *
1. ابراهیم(علیه السلام) یک امّت بود
خداوند متعال در آیه شریفه 120 سوره نحل، از آن حضرت به عنوان یک امّت یاد کرده، و شخصیّت او را همچون یک امّت مى ستاید. مى فرماید:
(إِنَّ إِبْرَاهِیمَ کَانَ أُمَّةً قَانِتاً للهِِ حَنِیفاً وَلَمْ یَکُ مِنَ الْمُشْرِکِینَ); ابراهیم (به تنهایى) امّتى بود مطیع فرمان خدا; خالى از هر گونه انحراف; و از مشرکان نبود».
در اینکه چرا نام «امّت» بر ابراهیم(علیه السلام) گذارده شده مفسّران نکات مختلفى ذکر کرده اند، که چهار نکته آن قابل ملاحظه است:
الف) ابراهیم(علیه السلام) آن قدر شخصیّت داشت که به تنهایى یک امّت بود، چرا که گاه شعاع شخصیّت انسان آن قدر افزایش مى یابد که از یک فرد و دو فرد و یک گروه فراتر مى رود، و شخصیّتش معادل یک امّت بزرگ مى شود.
ب) ابراهیم(علیه السلام) رهبر، مقتدا و معلّم بزرگ انسانیّت بود، و به همین جهت به او «امّت» گفته شده است; زیرا امّت (به معناى اسم مفعولى) به کسى گفته مى شود که مردم به او اقتدا کنند و رهبریش را بپذیرند.
البتّه میان این معنا و معناى اوّل، پیوند معنوى خاصّى برقرار است; زیرا کسى که پیشواى صدق و راستى براى ملّتى شود، در همه اعمال آنها شریک و سهیم است و گویى خود امّتى است.
ج) ابراهیم(علیه السلام) در آن زمان که هیچ خداپرستى در محیطش نبود، و همگى در منجلاب شرک و بت پرستى غوطهور بودند، تنها موحّد و یکتاپرست بود. پس او به تنهایى امّتى، و مشرکان محیطش امّت دیگر بودند.
د) ابراهیم(علیه السلام) سرچشمه پیدایش امّتى بود و به همین سبب نام امّت بر او گذارده شد.
و هیچ اشکالى ندارد که این کلمه کوچک، یعنى امّت، تمام این معانى بزرگ را در خود جمع کند. آرى ابراهیم(علیه السلام) یک امّت بود، یک پیشواى بزرگ بود، یک مرد امّت ساز بود، و در آن روز که در محیط اجتماعش کسى دم از توحید نمى زد، او منادى بزرگ توحید بود.(128)