6. امام از سوى خدا تعیین مى شود
از آیه مورد بحث استفاده مى شود که:
الف) امام (رهبر معصوم همه جانبه مردم) باید از سوى خدا تعیین گردد، زیرا امامت یک نوع عهد و پیمان الهى است و چنین کسى را باید خداوند که او طرف پیمان است، تعیین کند.
ب) افرادى که رنگ ستم به خود گرفته اند و در زندگى آنها نقطه تاریکى از ظلم ـ اعمّ از ظلم به خویشتن یا ظلم به دیگران ـ و حتّى یک لحظه بت پرستى وجود داشته است، قابلیّت امامت ندارند و به اصطلاح، امام باید در تمام عمر خود معصوم باشد.
آیا کسى جز خدا مى تواند از وجود این صفات آگاه گردد؟
و اگر با این معیار بخواهیم جانشین پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) را تعیین کنیم، کسى جز امیرمؤمنان على(علیه السلام) نمى تواند باشد.
جالب اینکه نویسنده المنار از قول ابوحنیفه نقل مى کند که او معتقد بود خلافت فقط شایسته علویان است، به همین دلیل شورش بر ضدّ حکومت وقت (منصور عباسى) را جایز مى دانست، و نیز به همین علّت حاضر نشد منصب قضاوت را در حکومت خلفاى بنى عبّاس بپذیرد. نویسنده المنار سپس اضافه مى کند: ائمّه چهارگانه اهل سنّت همه با حکومت هاى زمان خود مخالف بودند، و آنها را شایسته رهبرى مسلمانان نمى دانستند، زیرا افرادى ظالم و ستمگر بودند.(126)
ولى عجیب است که در عصر ما بسیارى از علماى اهل تسنن، حکومت هاى ظالم و جبّار و خودکامه را که ارتباطشان با دشمنان اسلام مسلّم و قطعى است، و ظلم و فسادشان بر کسى پوشیده نیست، نه تنها تأیید و تقویت مى کنند، بلکه آنها را اولواالامر و واجب الاطاعه مى شمرند!
7. پاسخ به دو پرسش دیگر
الف) از آنچه در تفسیر معناى امامت گفتیم، ممکن است این سؤال مطرح شود که: اگر کار امام «ایصال به مطلوب» و «اجرا کردن برنامه هاى الهى» است، این معنا در مورد بسیارى از پیامبران حتّى خود پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و ائمه طاهرین(علیهم السلام) در مقیاس عمومى تحقّق نیافته، بلکه همیشه افراد بسیار آلوده و گمراهى در مقابل آنها وجود داشتند.
در پاسخ مى گوییم: مفهوم این سخن این نیست که امام مردم را به اجبار به حق مى رساند، بلکه با حفظ اصل اختیار، و داشتن آمادگى و شایستگى مى توانند از نفوذ ظاهرى و باطنى امام، هدایت یابند.
درست همان گونه که مى گوییم خورشید براى تربیت موجودات زنده آفریده شده است، یا اینکه قرآن مى فرماید: «کار باران زنده کردن زمین هاى مرده است».(127) در حقیقت این تأثیر جنبه عمومى دارد، امّا در موجوداتى که آماده پذیرش این آثار و مهیّاى پرورش باشند.
ب) پرسش دیگر اینکه: لازمه تفسیر فوق این است که هر امامى باید نخست نبى و رسول باشد و بعد به مقام امامت برسد، در صورتى که جانشینان معصوم پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) چنین نبودند.
در پاسخ مى گوییم: لزومى ندارد که قبلاً شخص امام به مقام نبوّت و رسالت برسد، بلکه اگر کسى قبل از او باشد که مقام نبوّت و رسالت و امامت در او جمع گردد (مانند پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)) جانشین او مى تواند برنامه امامت وى را تداوم بخشد و این در صورتى است که نیاز به رسالت جدیدى نباشد; مانند پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)که خاتم پیغمبران است.
به تعبیرى دیگر، اگر مرحله گرفتن وحى الهى و ابلاغ تمام احکام، انجام یافته و تنها مرحله اجرا باقى مانده است، جانشین پیامبر مى تواند خطّ اجرایى پیامبر(صلى الله علیه وآله) را ادامه دهد و نیازى نیست که خود او نبى یا رسول باشد.
فصل سیزدهم: شخصیّت ممتاز ابراهیم(علیه السلام)
نام ابراهیم(علیه السلام) 69 بار در قرآن مجید ذکر شده، و در 25 سوره از آن حضرت سخن به میان آمده است. در آیات قرآن از این پیامبر بزرگ مدح و ستایش فراوان شده و صفات ارزنده وى یادآورى گردیده است:
ـ او از هر نظر الگو و اسوه بود، و نمونه اى از یک انسان کامل;
ـ مقام معرفت او نسبت به خدا;
ـ منطق گویاى او در برابر بت پرستان;
ـ مبارزات سرسختانه و خستگى ناپذیرش در مقابل جبّاران;
ـ ایثار و گذشتش در برابر فرمان پروردگار;
ـ استقامت بى نظیرش در برابر طوفان حوادث;
ـ و آزمایش هاى سخت او;
هر یک داستان مفصّلى دارد و هر کدام سرمشقى است براى مسلمانان و رهروان راه «الله».
شخصیّت ممتاز این پیامبر الهى را از تعابیر و عناوین دوازده گانه زیر به خوبى مى توان دریافت. توجّه فرمایید:
* * *