چند پرسش و نکته
سؤالات متعدّدى پیرامون آیه مورد بحث مطرح است. از جمله این که:
1. امامت یعنى چه؟ و منظور از آن در اینجا چیست؟
2. آیا همه پیامبران علاوه بر پیامبرى امام هم بوده اند؟
3. تفاوت نبوّت و امامت و رسالت در چیست؟
4. چگونه حضرت ابراهیم(علیه السلام) به امامت رسید؟
5. ظالم کیست؟
6. امام از سوى چه کسى تعیین مى شود؟
1. امامت چیست؟
سؤال: امامتى که برتر از «عبودیّت»، «رسالت»، «نبوّت» و «خلیل اللّهى» است به چه معناست؟
پاسخ: مفسّران اهل سنّت در تفسیر صحیح این آیه مانده اند. عدّه زیادى از آنها گفته اند: «امامت در این آیه همان نبوّت است!».(116)
چطور مى توان این تفسیر را پذیرفت، در حالى که به اتّفاق تمام مفسّران اعطاى مقام امامت در اواخر عمر حضرت ابراهیم(علیه السلام) بوده، و آن حضرت از سنّ نوجوانى به مقام نبوّت، بلکه رسالت و تبلیغ آیین یکتاپرستى رسیده بود، و ستاره پرستان و ماه پرستان و خورشیدپرستان و بت پرستان بابل و سپس شام را به خداى یگانه خواند؟
عدّه اى دیگر از اهل سنّت امامت را به طهارات دهگانه به شرح زیر تفسیر کرده اند:
1. گرفتن شارب، 2. گذاشتن ریش، 3. تراشیدن سر، 4. مسواک زدن، 5. خلال کردن، 6. از بین بردن موهاى زاید بدن، 7. ختنه کردن، 8. ناخن گرفتن، 9. غسل جنابت، 10. تطهیر با آب.
امّا آیا این امور، والاتر و بالاتر از عبودیّت و نبوّت و رسالت و خلیل اللّهى است؟
اهل سنّت بر اثر جدا شدن از اهل بیت(علیهم السلام) در بسیارى از موارد نتوانسته اند براى آیات قرآن تفسیر مناسبى ارائه کنند، که این یک مورد آن است. و نمونه دیگر آن، تفسیر آیه شریفه (الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ)(117) است; امّا مفسّران شیعه تفاسیر روشنى از امامت ارائه داده اند. به عنوان نمونه، مرحوم طبرسى مفسّر بزرگ و نام آشناى شیعه، در کتاب گرانقدر خود مجمع البیان(118)، دو تفسیر براى امامت بیان کرده است:
1. مقتدا و پیشوا; امام کسى است که سخنان و اعمال و سیره او سرمشق زندگى مردم است. حضرت ابراهیم(علیه السلام) به این معنا از ابتداى رسالت امام محسوب مى شد، و گفتار و کردارش سرمشق و اسوه مردم بود. بنابراین، منظور از امام در آیه شریفه این معنا نیست.
2. مجرى قانون; طبق این تفسیر، امامت عبارت است از تحقّق بخشیدن برنامه هاى دینى اعمّ از حکومت به معناى وسیع کلمه و اجراى حدود و احکام خدا و اجراى عدالت اجتماعى و همچنین تربیت و پرورش نفوس در ظاهر و باطن; و این مقام از مقام رسالت و نبوّت بالاتر است.
خلاصه این که امام کسى است که قوانین دین و احکام الهى را اجرا کند. بنابراین نبوّت بیان قانون، رسالت ابلاغ قانون، و امامت اجراى آن است.
امام براى اجراى احکام الهى تشکیل حکومت مى دهد تا حدود شرعى را اجرا کند، حقّ مظلومان را بگیرد، نظم را در جامعه حاکم کند، امنیّت را فراهم آورد، و همه امور مربوط به دین را به سامان برساند.
2. همه پیامبران امام نبوده اند!
سؤال: آیا تمام 124 هزار پیامبر، که از سوى خداوند مبعوث شده اند، امام هم بوده اند، یا امامت مخصوص عدّه اى از آن بزرگواران بوده است؟
پاسخ: بعضى از پیامبران فقط نبى بوده، و وظیفه آنها بیان قوانین الهى بوده است. برخى دیگر، علاوه بر نبوّت مأمور تبلیغ و نشر آیین خود نیز بودند امّا مأمور اجراى احکام الهى نبوده اند. ولى عدّه خاصّى از پیامبران الهى، علاوه بر مقام نبوّت و رسالت به مقام امامت هم رسیده، و مأمور اجراى فرامین الهى نیز بوده اند. حضرت ابراهیم(علیه السلام) مأمور اجراى احکام الهى در شام بود. حضرت سلیمان و داود(علیهما السلام) نیز به مقام امامت نایل شدند. حضرت یوسف(علیه السلام) پس از آن که عزیز مصر شد و قدرت را به دست گرفت به مقام امامت هم رسید.
پیامبر عالیقدر اسلام حضرت محمّد(صلى الله علیه وآله) نیز به مقام بلند امامت دست یافت، و مهم ترین حکومت الهى را تشکیل داد. امامان اهل بیت(علیهم السلام) نیز این مقام رفیع را دارند. امام على(علیه السلام)پس از تحمّل 25 سال سکوت تلخ براى حفظ نهال نوپاى اسلام و برطرف شدن موانع، حکومت اسلامى را تشکیل مى دهد، و حدود الهى را اقامه مى کند، و با انحرافات مى جنگد، و به مستمندان و فقرا رسیدگى مى کند، و حقّ مظلومان را مى ستاند، و در تقسیم عادلانه بیت المال مى کوشد. هر چند عدّه اى از مسلمان نماها تاب عدالت آن حضرت را نداشته و او را شهید کردند.
امام حسن مجتبى(علیه السلام) نیز در برهه اى از زمان، حکومت اسلامى را به دست گرفت; امّا طولى نکشید که ظالمان خلافت را از مسیر حق منحرف کرده و امام از رأس حکومت کنار رفت. و دشمن نگذاشت بقیّه امامان اهل بیت(علیهم السلام) حکومت الهى را جهت پیاده کردن فرامین پروردگار به دست بگیرند، امّا هنگامى که امام غایب از نظرها و حاضر در قلب ها، حضرت مهدى(علیه السلام) ظاهر شود امامت را به معناى کامل در اختیار خواهد گرفت، و سراسر کره زمین را زیر پرچم اسلام خواهد برد، (لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ)(119). برنامه آن حضرت تحقّق عدالت، آزادى، رفاه، آرامش، امنیّت خواهد بود و در یک جمله، همه چیز در حکومت آن حضرت تحقّق خواهد یافت.