1. حفظ آرامش در مقابل انسان هاى لجوج
در مقابل انسان هاى نادان و لجوج نباید عصبانى شد. اگر آنها بد مى گویند، تهدید مى کنند، خشونت به خرج مى دهند، ما نباید مقابله به مثل کنیم، بلکه باید آرامش خود را حفظ کرده، و بر اعصاب خود مسلّط بوده، و برخوردى حسابگرانه داشته باشیم; چرا که تسلّط بر اعصاب در مقابل درشتى ها و خشونت ها نشانه ایمان است.
اگر زن یا شوهر خشونت و درشتى کرد، و طرف مقابل با حفظ آرامش و تسلّط بر اعصاب و با زبان خوش پاسخ او را داد مشکل به پایان مى رسد. امّا اگر طرف مقابل برخورد بدترى کرد، و نفر اوّل دوباره درشتى کرد و این درگیرى لفظى ادامه پیدا کرد، و درشتى ها و خشونت ها کم کم شدیدتر شد، ممکن است آن قدر ادامه پیدا کند که به جدایى زن و شوهر منتهى گردد، و فرزندانشان از نعمت پدر و مادر بطور همزمان محروم شده، و به سمت کارهاى خلاف کشیده شوند. به همین علّت هنگامى که زوج هاى جوان از ما تقاضاى نصیحت مى کنند سه چیز را به آنها سفارش مى کنیم:
1. صداقت و راستى در زندگى مشترک، و این که هرگز به یکدیگر دروغ نگویند.
2. همدیگر را تحمّل کرده، و در مقابل بدى ها و درشتى هاى یکدیگر، گذشت داشته باشند.
3. به یکدیگر کمک کرده، و منتظر خدمت طرف مقابل نباشند.
2. نهراسیدن از تهدیدهاى دشمن
ابراهیم(علیه السلام) على رغم برخورد مؤدّبانه اى که با عمویش آزر داشت و درشتى هاى او را با بدى پاسخ نداد، امّا قدمى از توحید و یکتاپرستى عقب نشینى نکرد. ما نیز باید با تأسّى از قهرمان توحید، هم با برخوردهاى متین و مهربانانه با دشمن لجوج و عنود، سلاح اتّهام خشونت و تندى اسلام و مسلمانان را از آنها بگیریم، و هم ذرّه اى از اصول و عقاید و معارف دینى خود عقب ننشینیم، که دشمنان لجوج و عنود هرگز به یک گام و دو گام عقب نشینى ما راضى نمى شوند، مگر زمانى که به طور کامل دست از اسلام بشوییم. پس رضاى خدا را با رضاى دشمن معاوضه نکنیم.
3. ادیان الهى منادى رحمتند
حضرت آدم، نوح، ابراهیم، موسى، عیسى(علیهم السلام) حضرت محمّد(صلى الله علیه وآله) و دیگر انبیا و جانشینان آنها(علیهم السلام) همگى منادى رحمت بودند. به دو نمونه توجّه فرمایید:
الف) نام دیگر سوره مریم، که آیات مورد بحث ما در آن است، سوره «رحمت» است; چون شانزده بار نام خداوند به عنوان رحمان در این سوره تکرار شده است. در ابتداى این سوره، رحیم به عنوان صفت خداوند آمده و در آیات پایانى، پى در پى از آن ذات مقدّس به عنوان رحمان یاد شده است و این، نشانه اهمیّت رحمت در قرآن مجید و معارف دینى ماست.
در ضمن توجّه دارید که رحمانیّت با رحمیّت تفاوت دارد. رحمانیّت رحمت عام خداست; بدین معنا که خداوند برخى از نعمت هایش را به همه موجودات مى دهد و تفاوتى بین انسان و غیر انسان و مسلمان و غیر مسلمان نمى گذارد. نور آفتاب که بزرگترین نعمت پروردگار است در اختیار همه موجودات قرار گرفته است. اکسیژن، معادن، دریاها، میوه ها، آب ها، همسر و فرزند، سلامتى و مانند
آن، از نعمت هایى است که خداوند به مقتضاى رحمانیّت خویش به کافر و مسلمان، همگى مى دهد. امّا رحیمیّت نعمت خاصّ خداست که در دنیا و آخرت فقط به بندگان با ایمانش مى دهد. حضرت ابراهیم(علیه السلام) و سایر پیامبران(علیهم السلام)مظهر رحمانیّت خداوند هستند، و براى هدایت همه انسان آمده اند. و براى همین حضرت ابراهیم(علیه السلام) براى هدایت ستاره و ماه و خورشیدپرستان و بت پرستان و نمرودپرستان تا پاى جان مایه مى گذارد.
ب) مشرکان عرب و بت پرستان مکّه، به شکل هاى مختلف پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)و مسلمانان را تحت فشار و آزار و اذیّت قرار مى دادند، تا شاید دست از توحید و یکتاپرستى بردارند. نمونه بارز این خشونت و درشتى و سنگدلى آنان، در سه سال تبعید مسلمانان به شعب ابى طالب و محاصره اقتصادى فریادگران توحید بود. براى تصوّر سختى سکونت در آنجا همین بس که هم اکنون انسان طاقت ایستادن در زیر آفتاب آنجا را براى قرائت یک فاتحه جهت شادى اموات مدفون در آنجا، به خصوص حضرت خدیجه و ابوطالب(علیهما السلام) ندارد، و به سایه اى پناه مى برد; امّا مسلمانان صدر اسلام براى حفظ عقیده و آیین خود آن دوران بسیار سختى را تحمّل کردند، هر چند منتهى به پرداخت بهاى سنگینى همچون از دست دادن ابوطالب(رحمه الله) شد.
امّا هنگامى که پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مکّه را فتح مى کند، و تمام دشمنان اسلام، از جمله عاملین آزارواذیّتوشکنجه مسلمانان را سر بزیر در مقابل خویش مى بیند، دست در حلقه کعبه کرده، و خطاب به آنها مى فرماید: «ماذا تَقُولُونَ؟ ماذا تَظُنُّونَ؟; نظرتان در مورد برخورد من با خودتان چیست؟ گمان مى کنید که با شما چه خواهم کرد؟» آنها که از رحمت و رأفت اسلامى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مطّلع بودند پاسخ دادند: «نَظُنُّ خَیْراً، وَنَقُولُ خَیْراً اَخٌ کَریمٌ وَابْنُ اَخ کَریم;(22) تو براى ما برادرى کریم و بزرگوار از خانواده اى کریم و بزرگوارى، و از تو جز خیر و خوبى انتظار نداریم».
حضرت رسول(صلى الله علیه وآله) که گویا تمام شرارت ها و خشونت ها و درشتى ها و کینه و عناد آنها را به فراموشى سپرده بود، فرمان عفو عمومى آن جنایتکاران که در میان آنها عاملان مرگ حضرت ابوطالب و خدیجه(علیهما السلام) و قاتلان شهداى اسلام و رزمندگان مسلمان، مانند حضرت حمزه(علیه السلام)و دیگران بودند را صادر کرد و فرمود: «فاِذْهَبُوا فَانْتُمُ الطُّلَقَاء»(23) آرى! بر خلاف آنچه دشمنان تبلیغ مى کنند ادیان الهى پیام آوران رحمت و رأفت الهى هستند.