ی) عبرت‌گیری از تاریخ
به‌منظور كسب و ارتقای بصیرت، می‌توان از وقایع تاریخی مشابه بهره گرفت. در سخنان امام علی علیه السلام هم آمده است. ایشان خطاب به فرزند خود فرمودند:
وَاعْرِضْ عَلَیْهِ أَخْبَارَ الْمَاضِینَ، وَذَكِّرْهُ بِمَا أَصَابَ مَنْ كَانَ قَبْلَكَ مِنَ الْأَوَّلِینَ، وَسِرْ فِی دِیَارِهِمْ وَآثَارِهِمْ فَانْظُرْ فِیمَا فَعَلُوا وَعَمَّا انْتَقَلُوا وَأَیْنَ حَلُّوا وَنَزَلُوا، فَإِنَّكَ تَجِدُهُمْ قَدِ انْتَقَلُوا عَنِ الْأَحِبَّةِ وَحَلُّوا دِیَارَ الْغُرْبَةِ، وَكَأَنَّكَ عَنْ قَلِیلٍ قَدْ صِرْتَ كَأَحَدِهِمْ، فَأَصْلِحْ مَثْوَاكَ وَلَا تَبِعْ آخِرَتَكَ بِدُنْیَاكَ؛(49) سرگذشت و خبرهای پیشینیان را بر دل خود عرضه بدار و مصائب گذشتگان را به او یادآوری كن. در شهر و دیار آنها سیر و سیاحت نما و از آثار و نشانه های [باقی‌مانده از] آنها عبرت بگیر، و نگاه كُن چه كردند و كجا بار افكندند و جای گرفتند، و از چه [كسانی] جدا شدند و دل بریدند. همانا خواهی یافت كه آنها از دوستان خود جدا شده اند و در دیار غربت سكنا و مأوا گزیده اند و گویا كه به‌زودی تو هم جزو آنها خواهی بود. پس اقامتگاه و مأوای خود را اصلاح و آباد كن و آخرت خود را به دنیایت مفروش!
﴿ صفحه 67 ﴾
بی تردید، سرگذشت پیشینیان، چراغ راه آیندگان است و آنچه این امر مهم را ممکن می سازد آن است كه پیام تاریخ دریافت شود و دل، عبرت پذیرد. بر اساس این فرمایش علی علیه السلام ، باید در سرگذشت پیشینیان تدبر کرد تا فهمید كه چه افرادی در این دنیا زندگی انسانی و شرافتمندانه ای داشتند، اما در ذلت و خواری فرو‌غلطیدند و به سرانجام بدی دچار شدند، و چه افرادی با رعایت آداب زندگی انسانی عالی ترین مدارج كمال را طی کردند و سرفراز به بارگاه حق شتافتند و در مقام قرب الهی سكنا گزیدند. ازاین رو، باید انسان آثار و اعمال گذشتگان را بررسی و مطالعه كند و بنگرد چه چیزهایی موجب می شود كه مردمی، با عزت زندگی كنند یا به ذلت و خواری بیفتند؟ آن گاه آنچه را موجب سعادت می شود، كسب، و از آنچه موجب بدبختی می گردد، اجتناب کند، و به‌بیان‌دیگر، از گذشتگان عبرت آموزد؛ همان گونه كه قرآن كریم، بارها، ما را به این نكتة مهم سفارش می فرماید: قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانظُرُوا كَیْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلُ؛(50) «بگو: در زمین سیر كنید و بنگرید عاقبت كسانی كه قبل از شما بودند، چگونه بود».
ذكر برخی داستان‌های تاریخی در قرآن كریم برای عبرت‌گیری آیندگان و استفاده از آنها برای زندگی خودشان است. اکنون، ضرورت دارد با مطالعات تاریخی خود، حركت امروز خود را با تاریخ مشروطیت بسنجیم. دراین‌صورت، اگر به عوامل و گرایش‌هایی برخوردیم كه به نهضت مشروطیت ضربه زدند و موجب زیان جامعه شدند، همان‌ها را نیز در زمان حاضر جست‌وجو کنیم؛ آیا
﴿ صفحه 68 ﴾
چنین گرایش‌هایی امروز در جامعة ما وجود دارد یا خیر، و آیا می‌تواند منشأ انحراف نظام جمهوری اسلامی شود؟
ك) كسب آگاهی از مراحل مختلف مقابله با ترفندهای دشمن
امروزه تجاوزهایی كه به كشورهای دیگر، و به‌ویژه كشورهای اسلامی، صورت می‌گیرد، ساز‌و‌کارهای بسیار پیچیده‌ای دارد كه تنها افراد متخصص و ژرف‌نگر در این مسائل، متوجه توطئه های دشمن و راهكار مبارزه با آنها می‌شوند. ازاین‌رو، بحث دشمن‌شناسی در كسب بصیرت اهمیت فراوانی دارد. در اینجا، کوشیده می‌شود تا راهكارهای مقابله با دشمن در ضمن چندین مرحله بررسی شود.
1. شناسایی دشمن
به‌منظور مقابله با ترفندهای دشمن، باید گام‌هایی برداشت؛ نخستین گام، شناخت عمیق دشمن است. در گذشته، شناخت دشمن بسیار آسان‌تر بود؛ كسانی كه شمشیر به دست می‌گرفتند و به مرزهای كشوری تجاوز می كردند، دشمنی خود را آشکارا نشان می‌دادند؛ ولی امروزه دشمنی ها انواع گوناگونی یافته است، و كمتر می‌شود كه دشمنان چهرة خود را در مخالفت با مردم كشوری آشكارا نشان دهند؛ مثلاً اظهار دارند كه قصد براندازی فلان نظام را دارند یا در مجلس خود، رسماً بودجه ای برای براندازی یك نظام تصویب كنند. این روش‌ها، شیوه‌های نابخردانه‌ای است كه در میان سیاست‌مداران عالم كمتر رخ می‌دهد؛ بلكه آنان اغلب، با شیوه‌های پیچیده‌ای، دشمنی خود
﴿ صفحه 69 ﴾
را عملی می‌سازند. آنان گاهی در ظاهر، دشمنی خود را بروز نمی‌دهند و حتی خود را طرف‌دار و پشتیبان آن ملت نشان می دهند.
به‌هرروی، إعمال دشمنی شیوه های مختلفی دارد و كسانی كه در این روزگار با كشورهای اسلامی و به‌ویژه با ام‌القرای جهان اسلام، ایران، دشمنی می ورزند، بسیار متفاوت عمل می‌كنند و با چهره های گوناگون وارد عرصه می‌شوند. شناسایی چنین افرادی، نیازمند فن و مهارت ویژة خود می‌باشد. برای نمونه، در آن زمان كه حضرت امام «رضوان‌اللّه علیه» فرموده بودند: «هرچه فریاد دارید سر امریكا بكشید»،(51) بسیاری از سیاست‌مداران كاركشته و حتی انقلابی كشور، تعجب كردند و فكر می كردند كه این، تعبیر مبالغه آمیزی است؛ چراكه در آن زمان، هنوز ابرقدرت شرق بود و در داخل كشور ما هم گروهك هایی وابسته به آن بودند. این جملة امام رحمه الله، كه فریادها را متوجه امریكا می‌كرد، فرمایشی مبتنی بر بصیرت الهی و فراست خدایی بود كه در ایشان موج می‌زد. ایشان در آن شرایط هم، دشمن اصلی را بهتر از دیگران می شناخت. بنابراین دشمن شناسی خود، مسئلة مهمی است و چنین نیست كه كسانی كه درس‌هایی را در رشتة علوم سیاسی خوانده باشند، بهتر بتوانند دشمن را بشناسند؛ این مسئله مبتنی بر این است كه هم فرد تجربه های سیاسی متعدد و هم فراستی الهی و خدادادی داشته باشد. پس، نخستین گام برای دفاع و پیشگیری از خطراتی كه از ناحیة دشمنان وارد می‌شود، شناسایی دشمن است.
﴿ صفحه 70 ﴾