شناسه کتاب
﴿ صفحه 3 ﴾
آفتاب مطهر: زندگی، اندیشه و خدمات علمی و فرهنگی علامه شهید، آیت‌الله مرتضی مطهری
مؤلف: آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی
تدوین و نگارش: غلامرضا گلی‌زواره
ناشر: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
نوبت و تاریخ چاپ: چهارم، پاییز 1391
چاپ: نگارش
شمارگان: 1000 قیمت: 7600 تومان
مرکز پخش: قم، خیابان شهداء، کوی ممتاز، پلاک 38
تلفن و نمابر: 7742326 - 0251
3-383-411-964 :شابک
﴿ صفحه 9 ﴾
مقدمه معاونت پژوهش
حقیقت اصیل‌ترین، جاودانه‌ترین و زیباترین راز هستی و نیاز آدمی است که سلسله مؤمنان و عالمان صادق، چه جان‌ها که در راه آن نباخته‌اند و جاهلان و باطل‌پرستان، چه توطئه‌‌ها و ترفندهاکه برای محو و مسخ آن، نساخته‌اند. چه تلخ واقعیتی است مظلومیت حقیقت و چه شیرین حقیقتی است این وا‌‌‌‌قعیت که در مصاف همیشگی حق و باطل، حق سربلند و سرفراز است و باطل از بین‌رفتنی و نگونسار. این والا و بالانشینیِ حقیقت، گذشته از سرشت حق، وام‌دار کوشش‌های خالصانه و پایان‌ناپذیر حقیقت‌جویانی است که در عرصه نظر و عمل، کمر همت محکم بسته و از دام و دانه دنیا رسته‌اند و در این میان، نقش و تأثیر ادیان و پیامبران الهی، به‌ویژه اسلام و پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و جانشینان برحق و گرامی او(علیهم السلام)، برجسته‌ترین است.
دانشمندان نام‌آور شیعه رسالت خطیر و بی‌نظیر خویش را بهره‌گیری از عقل و نقل و غوص در دریای معارف قرآن و برگرفتن گوهر ناب حقیقت از سیره آن پیشوایان و عرضه آن به عالم بشری و دفاع جانانه در برابر هجوم ظلمت‌پرستان حقیقت‌گریز، دانسته‌اند و در این راه، دیده‌ها سوده و جان‌ها فرسوده‌اند. اکنون، در عصر بحران معنویت که دشمنان حقیقت و آدمیت، هر دم با تولید و انتشارِ فزون از شمارِ آثار نوشتاری و دیداری و به‌کارگیری انواع ابزارهای پیشرفته سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، در عرصه‌های گوناگون، برای سیطره بر جهان می‌کوشند، رسالت حقیقت‌خواهان
﴿ صفحه 10 ﴾
و دانشمندان حوزوی و دانشگاهی، به‌ویژه عالمان دین، بس عظیم‌تر و سخت دشوارتر است.
در جهان تشیع، پژوهشگران حوزوی در علوم فلسفی و کلامی، تفسیری و حدیثی، فقهی و اصولی و مانند آن، از کارنامه‌ای درخشان برخوردارند و تأملات ایشان بر تارک پژوهش‌های اسلامی می‌درخشد. اینان در زمینه علوم طبیعی و تجربی و فناوری‌های جدید نیز تلاش‌هایی چشمگیر کرده و گام‌هایی نویدبخش برداشته‌اند و به جایگاه درخور خویش در جهان، نزدیک شده‌اند و با فعالیت‌های روزافزون، می‌روند تا مقام شایسته خویش را در صحنه علمی بین‌المللی، بازیابند؛ ولی در قلمرو پژوهش‌های علوم اجتماعی و انسانی، تلاش‌های دانشمندان این مرز و بوم، آن‌گونه که شایسته نظام اسلامی است، به بار ننشسته و آنان، بیشتر به ترجمه و اقتباس دیدگاه‌های دیگران بسنده کرده‌اند. در این زمینه، کمتر می‌توان ردپای ابتکارات و به‌ویژه خلاقیت‌های برخاسته از مبانی اسلامی را یافت و تا رسیدن به منزلت مطلوب، راهی طولانی و پرچالش در پیش است. از این روی، افزون بر استنباط، استخراج، تفسیر و تبیین آموزه‌های دینی و سازماندهی معارف اسلامی، کاوش در مسائل علوم انسانی و اجتماعی از دیدگاه اسلامی و تبیین آنها، از مهم‌ترین اهداف و اولویت‌های مؤسسات علمی، به‌ویژه مراکز پژوهشی حوزه‌های علمیه است.
مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله)، در پرتو تأییدات رهبر کبیر انقلاب اسلامی و حمایت‌های بی‌دریغ خلف صالح وی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای «مدظله‌‌العالی»، از آغازِ تأسیس، براساس سیاست‌ها و اهداف ترسیم شده از سوی حضرت آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی «دامت برکاته»، به امر پژوهش‌های علمی و دینی اهتمام داشته و در مسیر برآوردن نیازهای فکری و دینی جامعه، به پژوهش‌های بنیادی، راهبردی و کاربردی پرداخته است. معاونت پژوهش مؤسسه برای تحقق این مهم، افزون بر
﴿ صفحه 11 ﴾
برنامه‌ریزی و هدایت دانش‌پژوهان و پژوهشگران، در زمینه نشر آثار محققان نیز کوشیده و بحمدالله تاکنون، آثار ارزنده‌ای را در حد توان خود، به جامعه اسلامی تقدیم کرده است.
کتابِ پیش روی، بخشی از مباحث گوناگون استاد فرزانه، حضرت آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی «دامت برکاته» بوده، که با تلاش پژوهشگر ارجمند، آقای غلامرضا گلی‌زواره، تدوین و نگارش یافته است. هدف اصلی کتاب ارائه گوشه‌هایی از زندگی، اندیشه و تلاش‌های علمی و فرهنگی شهید مطهری(رحمه الله) برای عموم خوانندگان و علاقه‌مندان است. معاونت پژوهش، دوام عمر پربرکت معظم‌له و توفیق روزافزون پژوهشگر محترم این اثر را از خداوند متعال خواستار است.
معاونت پژوهش
مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله)
﴿ صفحه 12 ﴾
﴿ صفحه 13 ﴾
مقدمه
قال محمد بن علی الباقر(علیه السلام): عالمٌ یُنْتَفَعُ بعلِمِه اَفْضَلُ مِنْ سَبعین اَلْف عابد.
حضرت امام محمد باقر(علیه السلام) فرمود: «دانشمندی که مردم از دانش او بهره‌مند گردند، از هفتاد هزار عابد برتر است».(1)
شهید آیت‌الله مطهری(قدس سره) از نادر دانشمندان جهان تشیع است که بر پایه بصیرت علمی و معرفتی، همراه با اشراق درونی، معنویت و فضیلت و از موضع تعهد، تدین، بیداری و دردمندی دینی، در عرصه‌هایی پرشمار از علوم اسلامی، آثاری پدید آورد. وی در این آثار، با تکیه بر منابع مستند قرآنی و روایی و براهین عقلی و با شیوه‌ای بدیع و شیوا و زبانی رسا، به رفع نیازهای نسل جوان و دیگر تشنگان معارف ناب پرداخت.
آن مطهِر اندیشه‌ها، احاطه‌ای گسترده بر فرهنگ اسلامی داشت و نگرش‌ها، بررسی‌ها، ارزیابی‌ها و نقادی‌هایش به دور از تعصب، احساسات و هیجانات زودگذر بود. وی مباحث اعتقادی و مبانی فکری امت مسلمان را به زبان روز عرضه می‌کرد و در این راه، به تلاش و تکاپوی خویش ایمانی راسخ داشت. او این اقدام را به مثابه وظیفه‌ای شرعی، وجدانی و دینی، برای پیشبرد نهضت در مسیر اسلام راستین و به دور
﴿ صفحه 14 ﴾
از ترفند‌های تبلیغاتی که با تهمت‌های ناروا و بی‌پایه همراه بود و ریشه در نقشه‌های ساواک و مکاتب الحادی و التقاطی داشت، پذیرفت.
آن حکیم فرزانه به سه خصلت دانشوری، انصاف و حق‌طلبی، پیش از دیگر خصال آراسته بود و هنگام داوری درباره پدیده‌های گوناگون فرهنگی و اجتماعی، خردورزی، ایمان و تقوا را معیار قرار می‌داد و از هر گونه دیدگاه مغرضانه و تنگ‌نظرانه دوری می‌جست و در نقد اندیشه‌های مخالف و حتی هنگام افشای انحرافات و کژروی‌ها و ناراستی‌ها، جانب انصاف را فرو نمی‌نهاد.
شهید مطهری حق‌طلب بود و همواره تأکید می‌کرد اسلام دین فطرت، برهان و منطق است و از این روی، در پی ایجاد رعب و هراس و استفاده از زور و خشونت، برای تحمیل عقیده نیست. او در کسب دانش و معرفت، دمی نیاسود و از فضلای انگشت‌شمار حوزه بود که با اهل دانشگاه ارتباط علمی و فرهنگی برقرار کرد و در بحث‌های فکری و اعتقادی با افراد تحصیل‌کرده، از مغالطه می‌پرهیخت.
وی خضر راه بود و دلیل قافله. در ظلمت تردید‌ها و شبهه‌ها، مطلع کاروانیان بود و پیشاپیش، طلیعه دشمن را می‌پایید و همگان را آگاه می‌ساخت، از هر چیز؛ از رگه‌های نفوذ، جای پای غربزدگی، مکاتب مصنوعی و کاذب، خودباختگان مقهور، التقاط مرئی و نامرئی، و در یک سخن، از همه کسانی که باورها و ارزش‌های الهی را نشانه می‌رفتند.
او بر فرضیه دوگانگی علم و دین و جدایی میان دانش و ایمان خط بطلان کشید و پیوند این دو را روشن ساخت. وی این راه را در برابر همگان گشود که می‌توان باور دینی را با تیزبینی اجتماعی و هوشیاری سیاسی همراه ساخت، و این مدعا در آثار پرفیضش هویداست. مطهری فریاد می‌زد که باید پژوهش‌های دینی در خدمت حل معضلات فرهنگی و اجتماعی قرار گیرد؛ در غیر این صورت، خود پژوهش، به جای گره‌گشایی، دشواری‌آفرین خواهد شد.
﴿ صفحه 15 ﴾
وقتی می‌نگاشت، پرتوی از روشنایی‌های معنوی بر افق کاغذ می‌درخشید؛ وقتی سخنرانی می‌کرد، کلماتش قطرات بارانی بابرکت را می‌مانست که دشت‌های تشنه و بیابان‌‌های خشک را به طراوت، شکفتن و رُستن فرامی‌خواند؛ بلاغت، صراحت، پویایی، صداقت، اخلاص و استواری در گفتارش موج می‌زد؛ دریافت علمی و یافته‌های فلسفی را در حریر واژگان می‌پیچید و به قلب‌های عطشناک هدیه می‌داد؛ راست‌قامت بود تا کژی‌ها را در هم کوبد؛ در هنگامه‌ای که توفان‌های تحریف و ظلمت التقاط، جهالت، جمود، ظاهر‌گرایی و نفاق از همه سو، در حال وزیدن بود، مراقب بود مشعلی که رسول اکرم(صلى الله علیه وآله) در غار حرای مکه افروخت و از حماسه کربلا فروغ گرفت، به خاموشی نگراید.
مطهری دانشمندی والا بود که در اوج وارستگی و وابستگی به حق‌تعالی و آراستگی به زیور مکارم و فضایل اخلاقی سیر می‌کرد، و گوشی حق‌نیوش، دیده‌ای حقیقت‌بین و دلی پالوده از غفلت و ریا داشت. اندیشه‌ها، وسعت بینش و دیدگاه‌های آن حکیم فرزانه میزان حکمت و دانایی بود؛ مشفقانه و دلسوزانه و به دور از هیاهو، دست سرگشتگان متحیر را می‌گرفت و مشتاقانه آنان را به سوی سرچشمه‌‌‌های اصیل و سرپناه‌های امن و مطمئن بصیرت و معرفت راه می‌نمود.
در عصر واماندگی، از خودبیگانگی، مسخ فکری و عقیدتی و ابتذال فرهنگی، با اشارات نورانی او، ذهن‌ها و دل‌ها تکانی می‌خوردند؛ از خواب غفلت و خودفراموشی بیدار می‌شدند؛ و به خویشتن اصیل و هویت ارزشی خویش باز می‌گشتند.
* * * * *
شخصیت چندبُعدی این دانشمند فرزانه ایجاب می‌کند که ابعاد وجودی او بازشناسانده شود. بدیهی است، پی گرفتن این هدف و رسیدن به این شناخت و کاوش در تمام حالات، محاسن و امتیازات کم‌نظیرش، در این مقال و مجال نمی‌گنجد.
﴿ صفحه 16 ﴾
نوشتار پیش روی محصول تدوین، تبویب، نگارش و بازنویسی مقالات، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های استاد برجسته حوزه، آیت‌الله مصباح یزدی است که به جنبه‌هایی از زندگی، اندیشه‌ها و خدمات علمی و فرهنگی شهید مطهری می‌پردازد. نگارنده، با تحمل مشقت‌های فراوان کوشیده است، نخست از درج بخش‌های تکراری مطالب و موضوعات بپرهیزد و سپس برای روشن شدن پاره‌ای از نکات که در متن بیانات و گفت‌وگو‌های ایشان آمده است، و نیز تکمیل مطالب، به‌ویژه برای خواننده جوان، توضیحاتی را به صورت پاورقی بیاورد.
نوشتار حاضر در نُه بخش سامان یافته است. در بخش نخست، به نام دانشوری ژرف‌اندیش، جنبه‌هایی از امتیازات علمی و اخلاقی شهید مطهری آمده است. در بخش دوم، راز‌های موفقیت این دانشمند به خواننده شناسانده شده است. در بخش سوم، چهره مُدرسی وارسته ترسیم گردیده که در حوزه، دانشگاه و دیگر محافل علمی و فرهنگی، به احیای تفکر دینی پرداخته است. پاسخگویی آن شهید به نیازهای زمان، توجه به مقتضیات اجتماعی و آسیبشناسی آگاهانه، از جمله مطالبی است که در بخش چهارم، بدان اشاره شده است. آفت‌زدایی از بوستان عقاید و باورها، مبارزه با ملی‌گرایی، سکولاریسم و ظاهرسازی‌های مخرب و نقد خودباختگی‌های غرب‌زدگان، محور‌های بخش پنجم است. در بخش ششم، به پاره‌ای از کوشش‌های شهید مطهری پرداخته شده که جامعه را از سیلاب تحریفات، بدعت‌ها و شبهات نجات داده و کشتی نجات وی بسیاری از جوانان را به ساحل رستگاری رسانیده است. افشای گذرگاه‌های الحاد و قاطعیت آن دانشمند ژرف‌اندیش در برابر افکار التقاطی، موضوع بخش‌های هفتم و هشتم کتاب را تشکیل می‌دهد. در بخش نهم، ضمن توجه به نقش شهید مطهری در تبیین مبانی فکری انقلاب اسلامی و چگونگی شهادت ایشان به دست گروهک فرقان، حکمت تجلیل و تکریم از علامه شهید مرتضی مطهری، مورد واکاوی
﴿ صفحه 17 ﴾
قرار گرفته است. امید آنکه این مجموعه مورد توجه دوست‌داران آن متفکر حق‌جو قرار گیرد. در پایان، از مدیر معزّز تدوین متون مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، فاضل گرانمایه، جناب حجت الاسلام والمسلمین حسنی به دلیل اینکه زمینه تدوین چنین مجموعه‌ای را برای نگارنده فراهم ساخته‌‌اند، نهایت سپاس و امتنان را دارم.
والسلام ـ غلامرضا گلی زواره
پاییز 1386
﴿ صفحه 18 ﴾
﴿ صفحه 19 ﴾