شناسه کتاب
﴿ صفحه 3 ﴾
رابطه علم و دین
مؤلف: آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی
تحقیق و نگارش: علی مصباح
ناشر: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
نوبت و تاریخ چاپ: دوم، زمستان 1393
چاپ: نگارش
شمارگان: 1000 قیمت: 11000 تومان
مرکز پخش: قم، خیابان شهداء، کوی ممتاز، پلاک 38
تلفن و نمابر: 37742326 - 025
3-792-411-964-978 :شابک
﴿ صفحه 7 ﴾
مقدمه معاونت پژوهش
حقیقت اصیل‌ترین، جاودانه‌ترین و زیباترین راز هستی و نیاز آدمی است كه سلسلة مؤمنان و عالمان صادق چه جان‌ها كه در راه آن نباخته، و جاهلان و باطل‌پرستان چه توطئه‌‌ها و ترفندها كه برای محو و مسخ آن نساخته‌اند. چه تلخْ‌واقعیتی است مظلومیت حقیقت، و چه شیرینْ‌حقیقتی است این وا‌‌‌‌قعیت كه در مصاف همیشگی حق و باطل، حق سربلند و سرفراز است و باطل از بین‌رفتنی و نگونسار. این والا و بالانشینیِ حقیقت، گذشته از سرشت حق، وام‌دار كوشش‌های خالصانه و پایان‌ناپذیر حقیقت‌جویانی است كه در عرصة نظر و عمل كمر همت محكم بسته و از دام و دانة دنیا رسته‌اند، و در این میان، نقش و تأثیر ادیان و پیامبران الهی، و به‌ویژه اسلام و پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و جانشینان برحق و گرامی او علیهم السلام، برجسته‌ترین است.
﴿ صفحه 8 ﴾
دانشمندان نام‌آور شیعه رسالت خطیر و بی‌نظیر خویش را بهره‌گیری از عقل و نقل و غوص در دریای معارف قرآن و برگرفتن گوهر ناب حقیقت از سیرة آن پیشوایان و عرضة آن به عالم بشری و دفاع جانانه در برابر هجوم ظلمت‌پرستان حقیقت‌گریز دانسته و در این راه دیده‌ها سوده و جان‌ها فرسوده‌اند. اكنون در عصر بحران معنویت كه دشمنان حقیقت و آدمیت هر لحظه با تولید و انتشارِ فزون از شمارِ آثار نوشتاری و دیداری و به‌كارگیری انواع ابزارهای پیشرفتة سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در عرصه‌های گوناگون برای سیطره بر جهان می‌كوشند، رسالت حقیقت‌خواهان و اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی، به‌ویژه عالمان دین، بس عظیم‌تر و سخت دشوارتر است.
در جهان تشیع، پژوهشگران حوزوی در علوم فلسفی و كلامی، تفسیری و حدیثی، فقهی و اصولی و نظایر آن كارنامة درخشانی دارند، و تأملات ایشان بر تارك پژوهش‌های اسلامی می‌درخشد. در زمینة علوم طبیعی و تجربی و فناوری‌های جدید نیز پژوهشگران ما تلاش‌هایی چشمگیر كرده، گام‌هایی نویدبخش برداشته و به جایگاه درخور خویش در جهان نزدیك شده‌اند، و می‌روند تا با فعالیت‌های روزافزونشان مقام شایستة خویش را در صحنة علمی بین‌المللی بازیابند. ولی در قلمرو پژوهش‌های علوم اجتماعی و انسانی تلاشهای دانشمندان این مرز و بوم آن‌گونه كه شایستة نظام اسلامی است به بار ننشسته و آنان گاه به ترجمه و
﴿ صفحه 9 ﴾
اقتباس نظریات دیگران بسنده كرده‌اند. در این زمینه كمتر می‌توان ردّ پای ابتكارات و به‌ویژه خلاقیت‌های برخاسته از مبانی اسلامی را یافت و تا رسیدن به منزلت مطلوب راهی طولانی و پرچالش در پیش است. از این روی، افزون بر استنباط، استخراج، تفسیر و تبیین آموزه‌های دینی و سازماندهی معارف اسلامی، كاوش در مسائل علوم انسانی و اجتماعی از دیدگاه اسلامی و تبیین آنها از مهم‌ترین اهداف و اولویت‌های مؤسسات علمی به‌ویژه مراكز پژوهشی حوزه‌های علمیه است.
مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله در پرتو تأییدات رهبر كبیر انقلاب اسلامی و حمایت‌های بی‌دریغ خلف صالح وی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای «مد ظله العالی» از آغازِ تأسیس بر اساس سیاست‌ها و اهداف ترسیم شده از سوی حضرت آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی «دامت بركاته» به امر پژوهش‌های علمی و دینی اهتمام داشته و در مسیر برآوردن نیازهای فكری و دینی جامعه، به پژوهش‌های بنیادی، راهبردی و كاربردی پرداخته است. معاونت پژوهش مؤسسه برای تحقق این مهم، افزون بر برنامه‌ریزی و هدایت دانش‌پژوهان و پژوهشگران، در زمینة نشر آثار محققان نیز كوشیده و بحمدالله تاكنون آثار ارزنده‌ای را در حد توان خود به جامعة اسلامی تقدیم كرده است.
كتابِ پیش روی، بخشی از مباحث فلسفی استاد فرزانه، حضرت آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی «دامت بركاته» است كه با تلاش پژوهشگر ارجمند حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علی مصباح
﴿ صفحه 10 ﴾
نگارش یافته است. هدف اصلی كتاب تبیین رابطه میان علم و دین و بررسی جوانب مختلف آن برای اساتید و علاقه‌مندان به مباحث فلسفی به‌ویژه فلسفه علم و فلسفه دین است. معاونت پژوهش، دوام عمر پربركت معظم‌له و توفیق روزافزون پژوهشگر محترم این اثر را از خداوند متعال خواستار است.
معاونت پژوهش
مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله
﴿ صفحه 11 ﴾
پیش‌گفتار
تمدن‌های بشری با شناخت موهبت‌ها و ظرفیت‌های موجود در طبیعت و انسان از یک سو، و استفاده از آنها در مسیر برآوردن نیازهای مادی و معنوی انسان از سوی دیگر، به‌وجود می‌آیند. به هر اندازه که این شناخت‌ها درست‌تر و دقیق‌تر باشند، و به هر میزان که شناخت‌های صحیح در مسیر تأمین نیازهای واقعی به‌کارگرفته شوند، میزان پایایی و پویایی یک تمدن افزایش می‌یابد. ضعف تمدن‌ها در این جنبه‌ها موجب سیر نزولی آنها شده، می‌تواند در نهایت به اضمحلال آنها بیانجامد.
تمدن‌ها ـ اعم از الهی و مادی ـ برای برپایی و ادامة حیات خود به شناخت واقعیات هستی و استفاده از موهبت‌های الهی موجود در طبیعت و انسان نیاز دارند، با این تفاوت که بعضی از آنها (تمدن‌های مادی) نمی‌توانند نقش خود را برای رساندن انسان به
﴿ صفحه 12 ﴾
سعادت حقیقی ایفا کنند، بلکه به دلیل ضعف در شناخت واقعیات، عاملی برای سقوط و زوال را در درون خود می‌پرورانند. استواری و استحکام تمدن الهی با تکیه بر باورهای بنیادین دینی تأمین می‌شود، و جهت‌گیری صحیح فعالیت‌ها و نهادهای تمدنی تا رسیدن به اوج کمال انسانی را آموزه‌های ارزشی و عملی دین حق تضمین می‌کنند.
انقلاب اسلامی ایران با هدف احیای تمدن اسلامی بر پایة آموزه‌های اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله ـ‌که همان تفسیر اهل بیت علیهم السلام از اسلام است ـ پا به عرصه گذاشت، و با تأسیس جمهوری اسلامی ایران زمینه را برای تمدن‌سازی فراهم نمود. یکی از الزامات این طرح سترگ، فراهم آوردن زمینه‌های معرفتی و عملی، و برداشتن موانعی بود که بر سر پیمودن این راه پر پیچ و خم وجود داشت. بدون شک، بازکردن گره‌های معرفتی و پاسخ‌دادن به شبهات اندیشه‌ای از شاخص‌ترین اقداماتی بود که نظام نوپای اسلامی در این زمینه باید به آن می‌پرداخت. بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی ـ قدس‌الله‌سره‌ـ از آغازین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی بر این وظیفة گران‌سنگ تأکید ورزیدند، و جانشین شایستة ایشان، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ـ‌متع‌الله‌المسلمین‌بطول‌بقائه‌الشریف‌ـ بارها ضرورت آن را با تعبیرهایی گوناگون مانند انقلاب فرهنگی، اسلامی‌کردن دانشگاه‌ها، مبارزه با تهاجم فرهنگی بیگانگان، مهندسی فرهنگی، و سبک زندگی اسلامی تبیین فرموده‌اند. اندیشمندان فرهیخته نیز در این راه تلاش‌هایی تحسین‌برانگیز داشته‌اند.
﴿ صفحه 13 ﴾
یکی از موضوعات اصلی که در همة این فعالیت‌ها نقشی برجسته داشته، تبیینی دقیق و منطقی از رابطة میان دین و علم بوده است. حضرت استاد آیت الله مصباح ـ‌دام‌ظله‌العالی‌ـ در طول این سال‌ها زوایای این بحث را در آثار مختلف خود به‌خوبی واکاویده و تبیین کرده‌اند. به‌منظور ارائة این دیدگاه‌ها در قالبی مدون، تلاش شده است تا با مروری بر آثار نوشتاری و گفتاری معظم‌له، شامل کتاب‌ها، مقالات، درس ها. سخنرانی‌ها، و مصاحبه‌ها، مطالب مربوط استخراج و در چارچوب نظمی منطقی در اختیار علاقه‌مندان قرارگیرد. در اینجا بر خود فرض می‌دانم علاوه بر تشکر از اعتماد معظم‌له و اجازة انجام این وظیفه به حقیر، و بازبینی نسخه‌های کتاب در مراحل مختلف و راهنمایی‌های ارزشمند در طول کار، از همة کسانی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به غنی‌شدن و به‌انجام‌رسیدن این مجموعه یاری رسانده اند قدردانی نمایم.
علی مصباح
20/1/92