پاورقی
1 - ر.ك: محمّدتقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 206.
2 - در این زمینه همچنین ر.ك: اعراف (7)، 189؛ نحل (16)، 72؛ روم (30)، 21؛ فاطر (35)، 11؛ شورى (42)، 11؛ حجرات (49)، 13؛ قیامت (75)، 37ـ39.
3 - بقره (2)، 35 و 36؛ اعراف (7)، 19ـ23؛ طه (20)، 117ـ122.
4 - ر.ك: بقره (1)، 221؛ نساء (4)، 124؛ نمل (27)، 97؛ توبه (9)، 72؛ احزاب (33)، 35؛ فتح (48)، 5 و 6؛ حدید (57)، 12؛ یس (36)، 56 ؛ غافر (40)، 8.
5 - ر.ك: توبه (9)، 67 و 68 و 71؛ نور (24)، 26.
6 - نكته‌اى كه باید توجّه داشت این است كه بیش‌تر خطاب‌هاى قرآنى و اوامر و نواهى آن، متوجّه مردان و زنان با هم است و هیچ اختصاصى به مردان ندارد؛ اگرچه به دلیل ویژگى زبانِ عرب از جهت صرفى با صیغه‌هاى مذكر آمده باشد؛ براى مثال، عبارتِ «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیامُ» (بقره، 183) به این معنا است كه اى مردان و زنان با ایمان! روزه بر شما واجب شده است.
7 - انعام (6)، 140.
8 - ممتحنه (60)، 10.
9 - همان، 12.
10 - ر.ك: نساء (4)، 32 و 33.
11 - ر.ك: عنكبوت (29) ،8؛ بقره (2)، 83؛ نساء (4)، 36؛ انعام (6)، 151؛ مریم (19)، 14.
12 - ر.ك: لقمان (31)، 14 و 15.
13 - ر.ك: بقره (2)، 233؛ لقمان (31)، 14 و 15؛ احقاف (46)، 15.
14 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 209.
15 - بهره هوش یا ضریب هوش، به معناى نسبت سنّ عقلى فرد به سنّ واقعى او ضرب در عدد 100 است.
16 - نساء (4)، 24.
17 - بقره (2)، 228.
18 - ر.ك: نحل (16)، 57ـ59 و 62؛ صافّات (37)، 149ـ157؛ زخرف (43)، 16ـ19؛ طور (52)، 39.
19 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 206.
20 - نساء (4)، 9.
21 - دخان (44)، 54؛ طور (52)، 20؛ واقعه (56)، 22.
22 - بقره (2)، 187.
23 - ر.ك: محمّد تقى، مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 208.
24 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 209.
25 - اختلاف‌هاى فردى با عنوان اختلاف‌هاى تشریعى و قانونى مندرج مى‌شود؛ امّا با عنوان اختلاف حقوقى به معناى خاص كلمه (حقوق خانوادگى و اجتماعى) مطرح نمى‌شود.
26 - حدود 20 آیه در سوره بقره و حدود 20 آیه در سوره نساء و تقریباً 40 آیه در دیگر سوره‌ها واقع شده است.
27 - همچنین ر.ك: یوسف (12)، 109؛ نحل (16)، 43؛ انبیاء (21)، 7 با این تفاوت كه در این آیات، به جاى «مِن قَبلِكَ»، «قَبْلَكَ» آمده است.
28 - بقره (2)، 282.
29 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 211.
30 - ر.ك، نساء (4)، 4.
31 - نساء(4)، 7.
32 - محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 210.
33 - نساء (4)، 135.
34 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 211.
35 - مهرالمثل، یعنى مهریه‌اى كه در عرف براى مثلِ این ازدواج از نظر وضع و شؤون خانوادگى، در نظر گرفته مى‌شود.
36 - ر.ك: رساله‌هاى توضیح‌المسائل مراجع عظام، أحكام نكاح؛ و نیز ر.ك: بقره (2)، 229؛ نساء (4)، 19، 24 و 25؛ مائده (5)، 5؛ أحزاب (33)، 50 و ممتحنة (60)، 10.
37 - نساء (4)، 4.
38 - نساء(4)، 20 و 21.
39 - ناگفته نماند كه اگر طلاق، پیش از زناشویى باشد، مرد باید فقط نیمى از مهریّه را بپردازد. (ر.ك: رساله‌هاى عملیّه، احكام نكاح و مهریّه، و نیز بقره (2)، 237.
40 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 209.
41 - نساء (4)، 3.
42 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 211.
43 - براى مطالعه و دّقت بیش‌تر، ر.ك: طلاق (65)، 1 و 2 و 6 و 7؛ احزاب (33)، 49 ؛ بقره (2)، 231 و 232 و 236 و 237.
44 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، اخلاق در قرآن، ج 3، ص 71.
45 - ر.ك: توبه (9)، 24.
46 - ر.ك: بقره (2)، 233؛ طلاق (65)، 6.
47 - نساء (4)، 34.
48 - نساء (4)، 128.
49 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، اخلاق در قرآن، ج 3، ص 70؛ همو، فلسفه حقوق، چ 1، مركز انتشارات مؤسّسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره)، 1377 ش، ص 215ـ219؛ همو، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 209.
50 - روم (30)، 21.
51 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 209.
52 - در اصطلاح قرآن، «اتّخاذ خِدن» آمده است؛ یعنى دوست و رفیق از جنس مخالف كه در جامعه ما «دوست دختر» و «دوست پسر» گفته مى‌شود.
53 - ر.ك: بقره (2)، 233.
54 - از جمله، پرداخت هزینه شیردادن و پرستارى از بچه در صورتى كه مادر اجرت بخواهد.
55 - اگرچه برخى زنان، شوهر ندارند و مجبور به امرارِ معاش هستند و برخى مى‌خواهند بیرون از خانه فعّالیت اقتصادى كنند و مانند این‌ها، در همه جوامع و به ویژه در جامعه مطلوبِ اسلام، مرد بیش از زن عهده‌دار مخارج زندگى و كارهاى اقتصادى است.
56 - البتّه در بعضى موارد، ارث زن بیش‌تر از مرد یا مساوى با آن است؛ ولى این موارد اندك است.
57 - نساء (4)، 34.
58 - محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 210.
59 - در آیات پایانى سوره فرقان، ویژگى‌هاى «عباد الرّحمن» ذكر شده است.
60 - نور (26)، 32.
61 - نساء (4)، 24.
62 - نساء(4)، 25.
63 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 211.
64 - نساء (4)، 34.
65 - نساء (4)، 35.
66 - نساء (2)، 128.
67 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 207.
68 - ر.ك: بقره (2)، 35 و 36؛ آل عمران (3)، 35 و 36 و 40؛ هود (11)، 71ـ73؛ قصص (28)، 23ـ28.
69 - مَسَد (111)، 3ـ5.
70 - تحریم، (66)، 11.
71 - تحریم (66)، 10.
72 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، اخلاق در قرآن، ج 2، ص 239.
73 - شعراء (26)، 166.
74 - همچنین ر.ك: نمل (27)، 55.
75 - مؤمنون (23)، 5ـ7.
76 - برگرفته از جلد دوم اخلاق در قرآن، محمدتقى مصباح یزدى، بخش غریزه جنسى ازدواج.
77 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، اخلاق در قرآن، ج 3، ص 88.
78 - احزاب (33)، 53.
79 - احزاب (33)، 33.
80 - قصص (28)، 25.
81 - احزاب (33)، 32.
82 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 211.
83 - حقوق و تكالیف اختصاصى دیگرى نیز وجود دارد كه برخى از آن‌ها در قرآن آمده است. ر.ك: احزاب (33)، 28ـ35 و 50ـ53.
84 - ر.ك: محمّد تقى مصباح یزدى، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 206.
85 - ر. ك: همان.