از بین بردن گمراه كننده
مردى براى امام حسن(علیه السلام) هدیه آورده بود، امام به او فرمودند: «در مقابل هدیه ات كدامیك از این دو را مى خواهى، بیست برابر هدیه ات (بیست هزار درهم) بدهم یا بابى از علم را برایت بگشایم، كه بوسیله آن بر فلان مرد كه ناصبى و دشمن خاندان ما است غلبه پیدا كنى و شیعیان ضعیف الاعتقاد قریه خود را از گفتار او نجات دهى، اگر آنچه بهتر است انتخاب كنى من هم بین دو جایزه جمع مى كنم (یعنى بیست هزار درهم و باب علم)؛ در صورتیكه در انتخاب اشتباه كنى به تو اجازه مى دهم كه یكى را براى خود بگیرى!» عرض كرد: ثواب من در اینكه ناصبى را مغلوب كنم و شیعیان ضعیف را هدایت و از حرفهاى او نجات بدهم آیا مساوى است با همان بیست هزار درهم؟
فرمود: «آن ثواب بیست هزار برابر بهتر از تمام دنیاست.»
عرض كرد: در این صورت چرا انتخاب كنم آن قسمتى از كه ارزشش كمتر است، همان باب علم را اختیار مى نمایم.
امام فرمود: «نیكو انتخاب كردى.» باب علمى كه وعده داده بود تعلیمش نمود و بیست هزار درهم را نیز اضافه به او پرداخت، و او از خدمت امام مرخص شد.
در قریه با آن مرد ناصبى بحث كرد و او را مجاب و مغلوب نمود. این خبر به امام رسید، و روزى اتفاقاً شرفیاب خدمت امام شد، امام به او فرمود: «هیچكس مانند تو سود نبرد، هیچكس از دوستان سرمایه اى مثل تو بدست نیاورد، زیرا درجه اول دوستى خدا، دوم دوستى پیامبر(صلى الله علیه و آله) و على(علیه السلام) ، سوم دوستى عترت و ائمه(علیهم السلام)، چهارم دوستى ملائكه، پنجم دوستى برادران مؤمنت را بدست آوردى، و به عدد هر مؤمن و كافر پاداشى هزار برابر بهتر از دنیا نصیبت شد، بر تو گوارا باشد.»(1426)
دین فروشى سمره
سمره بن جندب اهل بصره بود. پس از مرگ پدر همراه مادرش به مدینه آمد؛ مادرش به یكى از یاران رسول خدا به نام مرى بن شیبان شوهر كرد و سمره در دامن او بزرگ شد؛ با اینكه نوجوان بود تیرانداز خوبى بود، پیامبر(صلى الله علیه و آله) به او اجازه داد در جنگ احد شركت كند و در بیشتر جنگها شركت كرد.
او در زمان معاویه همانند بعضى صحابه فاسق و دروغگو، براى گرفتن پول، به جعل احادیث در مدح معاویه و نقل احادیث از پیامبر در مذمّت امیرمؤمنان(علیه السلام) اقدام كرد.
معاویه به او گفت: صد هزار درهم مى دهم تا این آیه را -كه در مذمّت منافقان نازل شده- به على بن ابى طالب نسبت بدهى!
آیه این است: «و من الناس من یعجبك قوله فى الحیاة الدنیا و یشهد الله على ما فى قلبه و هو الد الخصام و اذا تولى سعى فرى الارض لیفسد فیها و یهلك الحرث و النسل و الله لا یحب الفساد(1427)؛ بعضى از مردم (اخنس بن شریق) از گفتار دلفریب خود تو را به شگفت آرند از چرب زبانى و دروغ به متاع دنیا رسند، و از نادرستى و نفاق خدا را بر راستى خود گواه گیرند، و این كس بدترین دشمن اسلام است. چون از حضور تو دور شوند (و قدرت یابند) كارش فتنه و فساد است، بكوشد تا حاصل خلق به باد فنا دهد و نسل بشر را قطع كند و خدا مفسدان را دوست ندارد.» و این آیه را (كه پس از خوابیدن امیرمؤمنان در رختخواب پیامبر، در شأن حضرت على(علیه السلام) نازل شده) بگو در شأن ابن ملجم نازل شده است، آیه این است: «و من الناس من یشرى نفسه ابتغاء مرضات الله و الله رئوف بالعباد(1428)؛ و برخى از مردمان از جان خود در راه رضاى خدا درگذرند و خدا دوستدار چنین بندگان است.»
سمره پیشنهاد معاویه را نپذیرفت. معاویه گفت: دویست هزار درهم مى دهم قبول كن، او نپذیرفت.
معاویه چهار صد هزار درهم وعده داد و او پذیرفت و این دو آیه كه اولى درباره منافقین بوده به امیرالمؤمنین نسبت، و آیه دوم كه درباره امیرالمؤمنین نازل شده، به ابن ملجم نسبت داد، و با این كار، دین فروشى خود را ثابت كرد.(1429)
پسر حاتم
قبل از طلوع اسلام و تشكیل یافتن حكومت اسلامى، رسم ملوك الطوایفى در میان اعراب جارى بود. مردم عرب به اطاعت و فرمانبردارى رؤساى خود عادت كرده بودند. و احیاناً به آنها باج و خراج مى پرداختند. یكى از رؤسا و ملوك الطوایف عرب، سخاوتمند معروف، حاتم طائى بود كه رئیس و زعیم قبیله طى به شمار مى رفت. بعد از حاتم، پسرش عدى جانشین پدر شد، قبیله طى طاعت او را گردن نهادند. عدى سالانه یك چهارم درآمد هركسى را به عنوان باج و مالیات مى گرفت. ریاست و زعامت عدى مصادف شد با ظهور رسول اكرم(صلى الله علیه و آله) و گسترش اسلام. قبیله طى بت پرست بودند، اما خودِ عدى، كیش نصرانى داشت و آن را از مردم خویش پوشیده مى داشت.
مردم عرب كه مسلمان مى شدند و با تعلیمات آزادى بخش اسلام آشنایى پیدا مى كردند، خواه ناخواه، از زیر بار رؤسا كه طاعت خود را بر آنها تحمیل كرده بودند آزاد مى شدند. به همین جهت عدى بن حاتم، مانند همه اشراف و رؤساى دیگر عرب، اسلام را بزرگترین خطر براى خود مى دانست و با رسول خدا(صلى الله علیه و آله) دشمنى مى ورزید. اما كار از كار گذشته بود، مردم فوج فوج به اسلام مى گرویدند و كار اسلام و مسلمانى بالا گرفته بود. عدى مى دانست كه روزى به سراغ او نیز خواهند آمد و بساط حكومت و آقایى او را برخواهند چید. به پیشكار مخصوص خویش كه غلامى بود دستور داد گروهى شتر چاق و راهوار همیشه نزدیك خرگاه او آماده داشته باشد و هر روز اطلاع پیدا كرد سپاه اسلام نزدیك آمده اند، او را خبر كند.
یك روز آن غلام آمد و گفت: هر تصمیمى مى خواهى بگیرى بگیر كه لشكریان اسلام در همین نزدیكیها هستند.
عدى دستور داد شتران را حاضر كردند، خاندان خود را بر آنها سوار كرد و از اسباب و اثاث آنچه قابل حمل بود بر شترها بار كرد و به سوى شام كه مردم آنجا نیز نصرانى و هم كیش او بودند فرار كرد. اما در اثر شتابزدگى زیاد از حركت دادن خواهرش سفانه غافل ماند و او در همانجا ماند.
سپاه اسلام وقتى رسیدند كه خود عدى گریخته بود. سفانه خواهر وى را در شمار اسیران به مدینه بردند و داستان فرار عدى را براى رسول اكرم(صلى الله علیه و آله) نقل كردند. در بیرون مسجد مدینه، یك چهار دیوارى بود كه دیوارهایى كوتاه داشت. اسیران را در آنجا جاى دادند. یك روز رسول اكرم(صلى الله علیه و آله) از جلو آن محل مى گذشت تا وارد مسجد شود، سفانه كه زنى فهمیده و زبان آور بود، از جا حركت كرد و گفت: پدر از سرم رفته، سرپرستم پنهان شده، بر من منت بگذار، خدا بر تو منت بگذارد.
رسول اكرم(صلى الله علیه و آله) از وى پرسید: «سرپرست تو كیست؟»
گفت: عدى بن حاتم.
فرمود: «همانكه از خدا و رسول او فرار كرده است؟!» رسول اكرم(صلى الله علیه و آله) این جمله را گفت و بى درنگ از آنجا گذشت.
روز دیگر آمد از آنجا بگذرد باز سفانه از جا حركت كرد و عین جمله روز پیش را تكرار كرد. رسول اكرم(صلى الله علیه و آله) نیز عین سخن روز پیش را به او گفت. این روز هم تقاضاى سفانه بى نتیجه ماند. روز سوم كه رسول اكرم(صلى الله علیه و آله) آمد از آنجا عبور كند، سفانه دیگر امید زیادى نداشت تقاضایش پذیرفته شود، تصمیم گرفت حرفى نزند، اما جوانى كه پشت سر پیغمبر(صلى الله علیه و آله) حركت مى كرد به او با اشاره فهماند كه حركت كند و تقاضاى خویش را تكرار نماید. سفانه حركت كرد و مانند روزهاى پیش گفت: پدر از سرم رفته، سرپرستم پنهان شده، بر من منت بگذار خدا بر تو منت بگذارد.
رسول اكرم(صلى الله علیه و آله) فرمود: «بسیار خوب، منتظرم افراد مورد اعتمادى پیدا شوند، تو را همراه آنها به میان قبلیله ات بفرستم. اگر اطلاع یافتى كه همچو اشخاصى به مدینه آمده اند، مرا خبر كن.»
سفانه از اشخاصى كه آنجا بودند پرسید، آن شخصى كه پشت سر پیغمبر حركت مى كرد و به من اشاره كرد حركت كنم و تقاضاى خویش را تجدید نمایم كى است؟ گفتند او على بن ابیطالب(علیه السلام) است.
پس از چندى سفانه به پیغمبر خبر داد كه گروهى مورد اعتماد از قبیله ما به مدینه آمده اند، مرا همراه اینها بفرست. رسول اكرم(صلى الله علیه و آله) جامه اى نو و مبلغى خرجى و یك مركب به او داد و او همراه آن جمعیت حركت كرد و به شام نزد برادرش رفت. تا چشم سفانه به عدى افتاد زبان به ملامت گشود و گفت: تو زن و فرزند خویش را بردى و مرا كه یادگار پدرت بودم فراموش كردى؟!
عدى از وى معذرت خواست. و چون سفانه زن فهمیده اى بود، عدى در كار خود با وى مشورت كرد، به او گفت: به نظر تو كه محمد را از نزدیك دیده اى صلاح من در چیست؟ آیا بروم نزد او و به او ملحق شوم یا همچنان از او كناره گیرى كنم.
سفانه گفت: به عقیده من، خوب است به او ملحق شوى، اگر او واقعاً پیغمبر خداست زهى سعادت و شرافت براى تو و اگر هم پیغمبر نیست و سر ملك دارى دارد، باز هم تو در آنجا كه از یمن زیاد دور نیست، با شخصیتى كه در میان مردم یمن دارى، خوار نخواهى شد و عزت و شوكت خود را از دست نخواهى داد.
عدى این نظر را پسندید. تصمیم گرفت به مدینه برود و ضمناً در كار پیغمبر باریك بینى كند و ببیند آیا واقعاً او پیغمبر خداست تا مانند یكى از امت از او پیروى كند، یا مردى است دنیاطلب و سر پادشاهى دارد تا در حدود منافع مشترك با او همكارى و همراهى نماید.
پیغمبر در مسجد مدینه بود كه عدى وارد شد و بر پیغمبر سلام كرد. رسول اكرم(صلى الله علیه و آله) پرسید: «كیستى؟»
- عدى پسر حاتم طائیم.
پیغمبر او را احترام كرد و با خود به خانه برد. در بین راه كه پیغمبر و عدى مى رفتند، پیرزنى لاغر و فرتوت جلو پیغمبر را گرفت و به سؤال و جواب پرداخت. مدتى طول كشید و پیغمبر(صلى الله علیه و آله) با مهربانى و حوصله جواب پیرزن را مى داد. عدى با خود گفت، این یك نشانه از اخلاق این مرد كه پیغمبر است. جباران و دنیاطلبان چنین خلق و خوى ندارند كه جواب پیرزنى مفلوك را این قدر با مهربانى و حوصله بدهند.
همینكه عدى وارد خانه پیغمبر شد، بساط زندگى پیغمبر را خیلى ساده و بى پیرایه یافت. آنجا فقط یك تشك بود كه معلوم بود پیغمبر روى آن مى نشیند. پیغمبران آن را براى عدى انداخت. عدى هر چه اصرار كرد كه خود پیغمبر روى آن بنشیند، پیغمبر(صلى الله علیه و آله) قبول نكرد. عدى روى تشك نشست و پیغمبر روى زمین. عدى با خود گفت این نشانه دوم از اخلاق این مرد كه از نوع اخلاق پیغمبران است نه پادشاهان.
پیغمبر(صلى الله علیه و آله) رو كرد به عدى و فرمود: «مگر مذهب تو مذهب ركوسى(1430) نبود.»
- آرى.
- «پس چرا و به چه مجوز، یك چهارم درآمد مردم را مى گرفتى؟ در دین تو كه این كار روا نیست.»
عدى كه مذهب خود را از همه حتى نزدیكترین خویشاوندانش پنهان داشته بود، از سخن پیغمبر سخت در شگفت ماند. با خود گفت این نشانه سوم از این مرد كه پیغمبر است.
سپس پیغمبر(صلى الله علیه و آله) به عدى فرمود: «تو به فقر و ضعف بنیه مالى امروز مسلمانان نگاه مى كنى و مى بینى مسلمانان برخلاف سایر ملل فقیرند، دیگر اینكه مى بینى امروز انبوه دشمنان بر آنها احاطه كرده و حتى بر جان و مال خود ایمن نیستند؛ دیگر اینكه مى بینى حكومت و قدرت در دست دیگران است، به خدا قسم! طولى نخواهد كشید كه این قدر ثروت به دست مسلمانان برسد كه فقیرى در میان آنها پیدا نشود. به خدا قسم آنچنان دشمنانشان سركوب شوند و آنچنان امنیت كامل برقرار گردد كه یك زن بتواند از عراق تا حجاز به تنهایى سفر كند و كسى مزاحم وى نگردد. به خدا قسم نزدیك است زمانى كه كاخهاى سفید بابل در اختیار مسلمانان قرار مى گیرد.»
عدى از روى كمال عقیده و خلوص نیّت، اسلام آورد و تا آخر عمر به اسلام وفادار ماند. سالها بعد از پیغمبر اكرم(صلى الله علیه و آله) زنده بود. او سخنان پیغمبر را كه در اولین برخورد به او فرموده بود و پیش بینیهایى كه براى آینده مسلمانان كرده بود، همیشه به یاد داشت و فراموش نمى كرد و مى گفت: به خدا قسم! نمردم و دیدم كه كاخهاى سفید بابل به دست مسلمانان فتح شد. امنیت چنان برقرار شد كه یك زن به تنهایى مى توانست از عراق تا حجاز سفر كند بدون آنكه مزاحمتى ببیند. به خدا قسم! اطمینان دارم كه زمانى خواهد رسید فقیرى در میان مسلمانان پیدا نشود.(1431)