نكات
ماه رمضان مبارك است براى اینكه لیلة القدر دارد... ماه رمضان مبارك است براى اینكه نزول وحى بر او شده است یا به عبارت دیگر معنویت رسول خدا(صلى الله علیه و آله) وحى را نازل كرده است.(1219)
شماها در ماه مبارك مهمان خدا هستید، مهماندار خداست، و مخلوق مهمان او است. البتّه این ضیافت نسبت به اولیاء كامل الهى به آن نحوى نیست كه ما تخیّل كنیم یا دست ما به او برسد.(1220)
توجّه كنید كه ماه مبارك رمضان را به آدابش عمل بكنید یعنى آداب روحى اش. فقط دعا نباشد، دعا به معنى واقعى اش. خواندن خدا و تذكّر خدا به معناىِ واقعى. آن تذكّرى كه نفوس را مطمئن مى كند.(1221)
روزه ابعاد گوناگونى دارد، و آثار فراوانى از نظر مادى و معنوى در وجود انسان مى گذارد، كه از همه مهمتر"بعد اخلاقى" و فلسفه تربیتى آن است.
از فوائد مهم روزه این است كه روح انسان را"تلطیف"، و اراده انسان را" قوى"، و غرائز او را "تعدیل "مى كند.
روزه دار باید در حال روزه با وجود گرسنگى و تشنگى از غذا و آب و همچنین لذّت جنسى چشم بپوشد، و عملا ثابت كند كه او همچون حیوان در بند اصطبل و علف نیست، او مى تواند زمام نفس سركش را به دست گیرد، و بر هوسها و شهوات خود مسلط گردد.
در حقیقت بزرگترین فلسفه روزه همین اثر روحانى و معنوى آن است، انسانى كه انواع غذاها و نوشابه ها در اختیار دارد و هر لحظه تشنه و گرسنه شد به سراغ آن مى رود، همانند درختانى است كه در پناه دیوارهاى باغ بر لب نهرها مى رویند، این درختان نازپرورده، بسیار كم مقاومت و كم دوامند، اگر چند روزى آب از پاى آنها قطع شود پژمرده مى شوند، و مى خشكند.
اما درختانى كه از لابلاى صخره ها در دل كوه ها و بیابانها مى رویند و نوازشگر شاخه هایشان از همان طفولیت طوفانهاى سخت، و آفتاب سوزان، و سرماى زمستان است، و با انواع محرومیتها دست به گریبانند، محكم و با دوام و پر استقامت و سخت كوش و سخت جانند!.
روزه نیز با روح و جان انسان همین عمل را انجام مى دهد و با محدودیّتهاى موقّت به او مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت مى بخشد، و چون غرائز سركش را كنترل مى كند بر قلب انسان نور و صفا مى پاشد.
خلاصه روزه انسان را از عالم حیوانیّت ترقّى داده و به جهان فرشتگان صعود مى دهد، جمله «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» (باشد كه پرهیزگار شوید) اشاره به همه این حقایق است. و نیز حدیث معروف «الصوم جنة من النار؛ روزه سپرى است در برابر آتش دوزخ» اشاره به همین موضوع است.
در حدیث دیگرى از على(علیه السلام) مى خوانیم كه از پیامبر(صلى الله علیه و آله) پرسیدند: چه كنیم كه شیطان از ما دور شود؟ فرمود: «الصوم یسود وجهه، و الصدقة تكسر ظهره، و الحب فى اللَّه و المواظبة على العمل الصالح یقطع دابره، و الاستغفار یقطع وتینه؛ روزه روى شیطان را سیاه مى كند، و انفاق در راه خدا پشت او را مى شكند، و دوست داشتن به خاطر خدا، و مواظبت بر عمل صالح دنباله او را قطع مى كند، و استغفار رگ قلب او را مى برد!» در نهج البلاغه هنگامى كه امیر مؤمنان على(علیه السلام) فلسفه عبادات را بیان مى كند به روزه كه مى رسد چنین مى فرماید: «و الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق؛ خداوند روزه را از این جهت تشریع فرموده كه روح اخلاص در مردم پرورش یابد!»
و نیز در حدیث دیگرى از پیامبر(صلى الله علیه و آله) مى خوانیم: «ان للجنة بابا یدعى الریان لا یدخل فیها الا الصائمون؛ بهشت درى دارد به نام "ریان "(سیراب شده) كه تنها روزه داران از آن وارد مى شوند.»
مرحوم صدوق در معانى الاخبار در شرح این حدیث مى نویسد انتخاب این نام براى این در بهشت به خاطر آن است كه بیشترین زحمت روزه دار از ناحیه عطش است، هنگامى كه روزه داران از این در وارد مى شوند چنان سیراب مى گردند كه بعد از آن هرگز تشنه نخواهند شد.
اثر اجتماعى روزه
بر كسى پوشیده نیست روزه یك درس مساوات و برابرى در میان افراد اجتماع است، با انجام این دستور مذهبى، افراد متمكّن، هم وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس درمى یابند، و هم با صرفه جویى در غذاى شبانه روزى خود مى توانند به كمك آنها بشتابند.
البته ممكن است با توصیف حال گرسنگان و محرومان، سیران را متوجه حال گرسنگان ساخت، ولى اگر این مسأله جنبه حسّى و عینى به خود بگیرد اثر دیگرى دارد، روزه به این موضوع مهمّ اجتماعى رنگ حسّى مى دهد، لذا در حدیث معروفى از امام صادق(علیه السلام) نقل شده كه «هشام بن حكم» از علّت تشریع روزه پرسید، امام(علیه السلام) فرمود: «انما فرض اللَّه الصیام لیستوى به الغنى و الفقیر و ذلك ان الغنى لم یكن لیجد مس الجوع فیرحم الفقیر، و ان الغنى كلما اراد شیئا قدر علیه، فاراد اللَّه تعالى ان یسوى بین خلقه، و ان یذیق الغنى مس الجوع و الالم، لیرق على الضعیف و یرحم الجائع؛ روزه به این دلیل واجب شده است كه میان فقیر و غنى مساوات برقرار گردد، و این به خاطر آن است كه غنى طعم گرسنگى را بچشد و نسبت به فقیر اداى حق كند، چرا كه اغنیاء معمولاً هر چه را بخواهند براى آنها فراهم است، خدا مى خواهد میان بندگان خود مساوات باشد، و طعم گرسنگى و درد و رنج را به اغنیاء بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رحم كنند.»
راستى اگر كشورهاى ثروتمند جهان چند روز را در سال روزه بدارند و طعم گرسنگى را بچشند باز هم اینهمه گرسنه در جهان وجود خواهد داشت؟!
اثر بهداشتى و درمانى روزه
در طبّ امروز و همچنین طب قدیم، اثر معجزه آساى" امساك" در درمان انواع بیماریها به ثبوت رسیده و قابل انكار نیست، كمتر طبیبى است كه در نوشته هاى خود اشاره اى به این حقیقت نكرده باشد، زیرا مى دانیم عامل بسیارى از بیماریها زیاده روى در خوردن غذاهاى مختلف است، چون مواد اضافى، جذب نشده به صورت چربیهاى مزاحم در نقاط مختلف بدن، یا چربى و قند اضافى در خون باقى مى ماند، این مواد اضافى در لابلاى عضلات بدن در واقع لجنزارهاى متعفّنى براى پرورش انواع میكربهاى بیمارى هاى عفونى است، و در این حال بهترین راه براى مبارزه با این بیماریها نابود كردن این لجنزارها از طریق امساك و روزه است!
روزه زباله ها و مواد اضافى و جذب نشده بدن را مى سوزاند، و در واقع بدن را خانه تكانى مى كند.
بعلاوه یك نوع استراحت قابل ملاحظه براى دستگاههاى گوارشى و عامل مؤثّرى براى سرویس كردن آنها است، و با توجه به اینكه این دستگاه از حسّاسترین دستگاههاى بدن است و در تمام سال به طور دائم مشغول كار است، این استراحت براى آنها نهایت لزوم را دارد.
بدیهى است شخص روزه دار طبق دستور اسلام به هنگام افطار و سحر نباید در غذا افراط و زیاده روى كند، تا از این اثر بهداشتى نتیجه كامل بگیرد، در غیر این صورت ممكن است نتیجه برعكس شود.
«الكسى سوفورین» دانشمند روسى در كتاب خود مى نویسد: درمان از طریق روزه فائده ویژه اى براى درمان كم خونى، ضعف روده ها التهاب بسیط و مزمن، دملهاى خارجى و داخلى، سل، اسكلیروز، روماتیسم، نقرس، استسقاء، نوراستنى، عرق النساء، خراز (ریختگى پوست)، بیماریهاى چشم، مرض قند، بیماریهاى جلدى، بیماریهاى كلیه، كبد و بیماریهاى دیگر دارد.
معالجه از طریق امساك اختصاص به بیماریهاى فوق ندارد، بلكه بیماریهایى كه مربوط به اصول جسم انسان است و با سلولهاى جسم آمیخته شده همانند: سرطان سفلیس، سل و طاعون را نیز شفا مى بخشد.»
در حدیث معروفى پیغمبر(صلى الله علیه و آله) مى فرماید: «صوموا تصحوا؛ روزه بگیرید تا سالم شوید.»
و در حدیث معروف دیگر نیز از پیغمبر(صلى الله علیه و آله) رسیده است: «المعدة بیت كل داء و الحمیة راس كل دواء؛ معده خانه تمام دردها است و امساك بالاترین داروها!»(1222)
براى سال آینده
ملانصرالدین در ماه رمضان تعداد زیادى تسبیح به فروش رساند و بعد از پایان ماه رمضان تعداد زیادى میخ براى فروش آورد. مردم متعجبانه از او پرسیدند: حالا میخ براى چه مى خواهى بفروشى؟
ملا جواب داد: تسبیح آوردم مردم در ماه رمضان ذكر بگویند، میخ هم آوردم به دیوار بكوبند براى آویزان كردن تسبیح تا ماه رمضان سال آینده!