امتحان عاقل و احمق
«عن ابى عبد اللَّه(علیه السلام) : اذا اردت ان تختبر عقل الرّجل فی مجلس واحد، فحدّثه فی خلال حدیثك بما لا یكون، فان انكره فهو عاقل، و ان صدّقه فهو احمق؛(1001) امام صادق(علیه السلام) فرموده: اگر خواستى در یك مجلس و با اوّلین برخورد، عقل كسى را امتحان كنى مطلبى را كه ناشدنى و غیر قابل وقوع است در ضمن سخنان خود با وى به میان بگذار، اگر سریعاً به نادرستى مطلب متوجّه شد و آن را تكذیب كرد، مرد عاقلى است و اگر آن را صحیح تلقّى نمود و تأیید كرد، مرد احمق و كوتاه فكرى است.»
آزمایش عقل
«قال علىّ(علیه السلام) : عند بدیهة المقال تختبر عقول الرّجال؛(1002) على(علیه السلام) فرموده: عقل هاى مردم را میتوان از سخنانى كه فورى و بالبداهه میگویند آزمایش نمود.»
مراتب نارسائى فكر احمق
«قال سجاد(علیه السلام) : ان تكلّم فضحه حمقه، و ان سكت قصر به عیّه، و ان عمل افسد، و ان استرعى اضاع، لا علمه من نفسه یغنیه، و لا علم غیره ینفعه، و لا یطیع ناصحه، و لا یستریح مقارنه، تودّ امّه ثكلته، و امرأته انّها فقدته، و جاره بعد داره، و جلیسه الوحدة من مجالسته ان كان اصغر من فی المجلس اعیى من فوقه، و ان كان اكبرهم افسد من دونه؛(1003) حضرت سجّاد(علیه السلام) (در بیان مراتب كوته بینى و نارسائى فكر احمق، به امام باقر(علیه السلام) ) فرمود: اگر سخن بگوید حماقت و نادانیش او را رسوا خواهد كرد، اگر سكوت كند نارسائى و عجزش ظاهر مى گردد، اگر به كارى دست بزند آن را خراب مى كند، اگر رازى به وى سپرده شود افشا مى نماید، نه دانشِ خودش، او را بى نیاز مى كند و نه از دانشِ دیگران بهره مند مى گردد، اندرزگوى خود را اطاعت نمى كند، و رفیق خود را راحت نمى گذارد، مادرش مرگ او را دوست دارد تا در عزایش گریه كند و زنش آرزوى جدائى وى را در مغز مى پرورد، همسایه اش تمنّا دارد كه از منزل او دور باشد، و همنشینش از ترس مجالست با او در تنهائى و سكوت بسر مى برد، موقعى كه احمق در مجلس دیگران شركت میكند اگر حضّار محضر از او بزرگتر باشند همه آنها را عاجز میكند و اگر از وى كوچكتر باشند با رفتار و گفتار احمقانه خود آنان را گمراه مى نماید.»