اخلاق پسندیده
از «احنف بن قیس» پرسیدند: از چه كسى حُسن خلق را آموختى؟ گفت: از قیس بن عاصم؛ روزى در خانه اش نشسته بودم، در این هنگام، كنیز وى سیخ آهنى داغ كه تازه با او گوشت كباب كرده بود در دست داشت، گوشت ها را از سیخ بیرون آورد و سیخ را به پشت سر انداخت، ناگاه سیخ داغ به روى پسر قیس افتاد، كه همان دم او را كشت.
كنیز از این پیشامد فوق العاده ناراحت شد، بسیار ترسید و یقین كرد كه مولایش دستور قتل او را مى دهد.
ولى قیس با كمال بردبارى به كنیز گفت: «نترس تو را در راه خدا آزاد كردم.»(111)
سخاوت و بزرگوارى على(علیه السلام)
در جبهه جنگ و هنگام نبرد، یكى از سربازان دشمن به پیشواى بزرگ بشریت حضرت على(علیه السلام) گفت: «هَبْنى سَیفَك؛ شمشیر خود را به من ببخش.» آن یگانه جوانمرد دوران، بى درنگ، شمشیرش را به او بخشید.
سرباز گفت: اى فرزند ابوطالب! در چنین موقعیّت، شمشیرت را به من دادى؟
حضرت على (علیه السلام) فرمود: «یا هذا اِنَّكَ مَدَدْت یَدَ المَسئَلَةِ اِلىّ و لیسَ مِنَ الكَرَمِ اَن یُرَدَّ السّائلَ؛ اى شخص! تو دست سؤال به سوى من دراز كردى و رد سائل از كرم دور است.»
سرباز بت پرست شمشیر خود را بر زمین افكند و گفت: اگر مكتب اسلام این چنین است و درس سخاوت و جوانمردى مى آموزد، مرا از تاریكى كفر نجات ده. آنگاه به دست على(علیه السلام) هدایت و مسلمان شد.(112)
رستم فرخزاد و مرد عرب
كامل ابن اثیر مى نویسد: هنگامى كه «رستم فرخ زاد» در سرزمین بین النهرین به مقابله سپاه اسلام مى رفت با عربى برخورد كرد، عرب ضمن گفت و شنود با رستم اظهار یقین كرد كه ایرانیان شكست مى خورند. رستم به طنز گفت: پس ما باید بدانیم كه از هم اكنون در اختیار شما هستیم.
عرب گفت: این اعمال فاسد شماست كه چنین سرنوشتى براى شما معیّن كرده است.
رستم از گفت و شنود با عرب ناراحت شد و دستور داد گردن او را بزنند. رستم با سپاهیانش به «برس» رسیدند و منزل كردند. سپاهیان رستم میان مردم ریختند و اموالشان را تاراج كردند، به زنان دست درازى كردند، شراب خوردند و مست كردند و عربده كشیدند، ناله و فریاد مردم بلند شد، شكایت سربازان را پیش رستم بردند. رستم خطابه اى ایراد كرده، به سپاهیان گفت: مردم ایران! اكنون مى فهمم كه آن عرب راست گفت كه اعمال زشت ما سرنوشت شومى براى ما تعیین كرده است. من اكنون یقین كردم كه عرب بر ما پیروز خواهد شد، زیرا اخلاق و روش آنها از ما بسى بهتر است. همانا خداوند در گذشته شما را بر دشمن پیروز مى گردانید به حكم این كه نیك رفتار بودید، از مردم رفع ظلم كرده به آنها نیكى مى كردید، اكنون كه شما تغییر یافته اید قطعاً نعمتهاى الهى از شما گرفته خواهد شد.(113)