آفات علم بى تزكیه
قاضى على بن محمد الماوردى، اهل بصره و در فقه شافعى استاد بود. او معاصر با شیخ طوسى(رحمه الله) بود. خودش مى گوید: زحمت زیادى كشیدم در جمع و ضبط كتابى در خرید و فروش (بیع و شراء) و همه جزئیات و فروعات مسائل مربوط به آن را در خاطرم ثبت كردم، بطوریكه بعد از اتمام آن كتاب به ذهنم آمد كه من از هر كسى در این باب فقه، عالم ترم، عجب و خودپسندى مرا گرفت.
روزى دو نفر عرب بادیه نشین (عشایر) به مجلس من آمدند و راجع به معامله اى كه انجام گرفته بود پرسیدند، كه از آن مسئله چهار فرع دیگر هم منشعب مى شد كه من هیچكدام را نتوانستم جواب دهم.
مدتى به فكر فرو رفتم و به خودم گفتم: كه تو ادعا مى كردى كه در این باب فقه مرجع و اعلم همه زمان هستى، حال چطور نمى توانى این مسئله را جوابگو باشى!
بعد به آنها گفتم: این مسئله را وارد نیستم! آنها تعجب كردند و گفتند: باید بیشتر زحمت بكشى تا بتوانى جواب مسائل را بدهى.
از نزدم رفتند به پیش كسى كه عده اى شاگردانم بر او از نظر علمى مقدم بودند.
از او مسئله را سؤال كردند و همه را جواب داد، آنها از جواب سؤال خوشحال شدند و او را مدح كردند و به طرف دهات خودشان رفتند.
ماوردى مى گوید: این جریان سبب شد تا من متنبه بشوم و نفسم را از خودپسندى و غرور در علم ذلیل كنم تا دیگر میل به خودستائى ننمایم.(89)
شعر
آفت مردم طمع شد از خود و مردم مرنج
مرغ را دانه بلا شد طعنه بر صیّاد چیست؟
«امیر خسرو دهلوى»
صیقل نفس چیست؟ كم خوردن
آفت عقل؟ نفس پروردن
«اوحدى مراغه اى»
آفت ایجاد است ساز زندگى هشیار باش
از طراوت خانه دارد در ره سیلاب گل
«بیدل دهلوى»
نكات
هر چیزى در این عالم آفت دارد. آفت ایمان، ظلم و شرك و به سراغ رهبران غیر الهى رفتن است. فنا و زوال، بزرگ ترین آفتِ نعمت هاى دنیوى است كه در قیامت این آفت نیست. حزب گرایى كوركورانه، یك آفت و خطر در برابر حق گرایى است. علم انسان دو آفت دارد: یا از ابتدا اشتباه مى فهمد و حقیقت را گم مى كند و یا بعد از فهمیدن فراموش مى كند، امّا علم خداوند از این آفات مبرّاست. آفت حكومت و قدرت، سلطه طلبى، جنگ افروزى و ویرانگرى است. بادهاى مهلك و آفت زا، بى ضابطه و تصادفى نیست. هر گونه دارایى و غنى ارزش نیست، غنایى ارزشمند است كه از هر آفت به دور باشد. در طول تاریخ بزرگ ترین آفت براى دین، اضافه شدن خرافات و سلیقه ها و تحریف ها بوده است. شك، اگر مقدّمه تحقیق و حركت شود، ارزش دارد ولى اگر سبب ركود و سوءظن شود یك آفت است. پیروى از هوس هاى مردم، آفتِ دعوت به راه حقّ است.