درس بیست و دوم : آشنایی با اخلاق اسلامی (زبان)
زبان عضو كوچكی است كه كارهای بزرگی انجام می‌دهد.
تا مرد سخن نگفته باشد عیب و هنرش نهفته باشد.
حضرت علی (علیه السلام) می‌فرماید: «مقام انسان، زیر زبانش نهفته است». (1)
خداوند در قرآن می‌فرماید: [وَ لِساناً وَ شَفَتَیْنِ] (2). ما به انسان زبان و دو لب دادیم.
سرچشمه‌ی نیکی‌ها:
اكنون به سراغ بعضی از دستورات خداوند درباره زبان برویم:
1- با زبان خدا را عبادت و او را یاد و از او تشكر می‌كنیم.
2- با زبان كتابش را می‌خوانیم.
3- با زبان مردم را به سوی خوبی‌ها فرا‌می‌خوانیم، یعنی امر به معروف می‌كنیم.
4- با زبان مردم را از بدی‌ها بازداشته وهشدار می‌دهیم، یعنی نهی از منكر می‌كنیم.
5- با زبان بر سر ظالم فریاد می‌كشیم و از مظلوم حمایت می‌كنیم.
6- با زبان به مردم سلام و بین دلها پیوند می‌زنیم.
7- با زبان مردم را شاد می‌كنیم.
8- با زبان اذان می‌گوییم.
9- با زبان آموزش می‌دهیم.
10- باید با مردم خوب سخن بگوییم.
11- نسبت به پدر و مادر سخن تند نگوییم.
12- اسرار مردم را فاش نکنیم.
13- تا امکان دارد سوگند نخوریم.
14- سخنی نگوییم که سبب ناراحتی دیگران شود.
15- در سخن گفتن انصاف داشته باشیم.
16- کاری را که قدرت انجام آن را نداریم قول ندهیم.
اینها گوشه‌هایی از آثار خوب زبان است.
سرچشمه‌ی گناهان:
در اینجا به گوشه‌ای از گناهان زبان اشاره می‌كنیم:
1- با زبان می‌توانیم به مردم نیش بزنیم و آنان را از خود برنجانیم. [وَیْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَة] (3).
2- با زبان می توانیم پشت سر مردم عیب‌های آنها را بازگو كنیم و یا برای آنها عیب بسازیم و به آنان نسبت دهیم.
3- با زبان می‌توان ظالم را تشویق كرد.
4- با زبان می‌توان افرادی را منحرف كرد.
5- با زبان می‌توان افرادی را تحقیر كرد.
6- با زبان می‌توان به نفع دشمنان حرف زد.
7- با زبان می‌توان سخنان یاوه گفت و از نااهلان ستایش كرد.
8- با زبان می‌توان اسرار مردم را فاش كرد.
آری، زبان مثل كلید است كه با حرکت به سویی در بسته می‌شود و به سوی دیگر در باز می‌شود. با زبانی كه می‌توان آن‌همه عبادت كرد، می‌توان گناهان زیادی هم انجام داد.
1. نهج البلاغه، حکمت 392 .
2. سوره بلد، آیه 9.
3. سوره همزه، آیه 1.
درس بیست و سوم: آشنایی با اخلاق اسلامی (سلام كردن)
«سلام» یكی از نامهای خداوند است، یعنی خداوند از هر عیب و نقصی سالم است. همان‌گونه كه كلمه «سبحان الله» نیز به معنای آن است كه خداوند از هر عیب و نقصی دور و سالم است.
یكی از نامهای بهشت، دارالسلام است، یعنی خانه‌ای كه هیچ‌گونه درد و مرض و ناراحتی در آن نیست.
پیام خداوند به بندگان خوبش نیز «سلام» است. در قرآن می‌خوانیم: [سَلامٌ عَلی نُوحٍ فِی الْعالَمینَ] (1)، [سَلامٌ عَلی إِبْراهیمَ] (2)، [سَلامٌ عَلی مُوسی وَ هارُونَ] (3)، [سَلامٌ عَلی إِلْ یاسینَ] (4)، [وَ سَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلین ] (5) با این عبارات خداوند به حضرت نوح و ابراهیم و موسی و هارون و تمام پیامبران سلام می‌كند.
پیامبران به خصوص پیامبر اسلام (علیهم السلام)، به همه مردم حتی به كودكان سلام می‌كردند. خداوند به پیامبرش می‌گوید: «هرگاه مؤمنان نزد تو آمدند، پس به آنان سلام كن» (6).
در قیامت فرشتگان به خوبان بهشتی «سلام» می‌كنند.
اسلام برای ملاقات دو مسلمان كلمه «سلام» را مطرح می‌كند.
«سلام» كوتاه‌ترین كلمه است ولی بیشترین معنا را دارد.
«سلام» به معنای بركت و دوری از خطر است.
«سلام» نشانه علاقه و شادی است.
«سلام» ارزان‌ترین و باارزش‌ترین هدیه به دیگران است.
«سلام» احترام به افراد است.
«سلام» آرام بخش دلهاست.
«سلام» سبب زیاد شدن و محكم شدن محبت‌ها و اولین حق مسلمان بر دیگری است.
«سلام»، دعوت به سلامتی و ایمنی از خطر است.
«سلام» نشانه‌ی آن است كه در انسان تكبر و بخل نیست.
در سلام كردن هم مردم شاد و هم گناهان بخشیده و هم پاداشها زیاد می‌شود.
سلام كردن انجام دادن فرمان خداست.
سلام كردن ذكر خداست.
«سلام» كلید امنیّت و باز شدن راه برای كمك به یكدیگر است.
با سلام كردن به مردم می‌گوئیم كه شما نزد من عزیز هستید، قلب و روح من نسبت به شما سالم است و كینه‌ای ندارم.
سلام كردن یك نوع ادب الهی است كه خداوند به سایر انبیا نیز آموخته است.
ما در نماز به پیامبر (صلی الله علیه و آله) سلام كرده و می‌گوئیم: «السلام علیك ایها النبی» همچنین به تمام بندگان خوب تاریخ در هر زمان و مكان كه هستند، سلام می‌كنیم: «السلام علینا و علی عبادالله الصّالحین»
هركس زودتر سلام كند، نزد خدا محبوب‌تر است و كسی كه سلام نكند بخیل است.
پاداش كسی كه سلام كند، هفتاد برابر كسی است كه جواب می‌دهد. هرگاه در میان مردم سلام كردن كم شود، دشمنی و كینه افزایش پیدا می-كند.
در حدیث می‌خوانیم: «پاسخ كسی كه بدون سلام كردن حرف می‌زند را ندهید و افرادی كه حتی نسبت به سلام‌كردن بخل می‌ورزند به مهمانی دعوت نكنید».
بهتر است كوچكترها به بزرگ‌ترها سلام كنند، افرادی كه در حال حركتند به دیگران سلام كنند، افراد كم به افراد زیاد‌تر سلام كنند و پولدار به فقیر سلام كند.
باید سعی كنیم در سلام كردن فرقی میان افراد نگذاریم و بلند سلام كنیم و جواب سلام مردم را خوب بدهیم و سلام كردن را در جامعه رواج بدهیم. در حدیث می‌خوانیم: رواج دادن سلام، سبب عفو خداوند و سالم ماندن خود و برتری یافتن از دیگران است.
اگر سلام كردن كار مستحبی است، جواب آن واجب است.
اسلام سفارش می‌كند به واسطه افراد حاضر به غائبین سلام برسانند. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) به یكی از یارانش فرمود: تو دارای عمر طولانی هستی سلام مرا به امام باقر (علیه السلام) كه او را نخواهم دید برسان.
اسلام می‌فرماید: به افراد بدکار و هرزه‌گو و كفار سلام نكنید.
به امید اینكه ما در هر گفتگو و برخوردی به همه سلام كنیم. مثلاً هنگامی كه گوشی تلفن را برمی‌داریم، بجای «الو» یا هر كلمه دیگر «سلام» كنیم. هنگامی كه وارد كلاس یا هر جای دیگر می‌شویم، سلام كنیم. به كوچكترها و زیردستان و افراد گمنام سلام كنیم. همان‌گونه كه امام جمعه در اول خطبه‌های خود به مردم سلام می‌كند.
در قرآن دهها آیه برای سلام‌كردن آمده است. اگر كسی به ما سلام كرد باید جواب بهتری به او بدهیم.
آری، در هیچ كلمه‌ای این همه نور و بركت برای ارتباط وجود ندارد، سلام كردن را در خود به صورت یك عادت درآوریم.
1. سوره صافّات، آیه 79.
2. سوره صافّات، آیه109 .
3. سوره صافّات، آیه120 .
4. سوره صافّات، آیه130 .
5. سوره صافّات، آیه181.
6. سوره انعام آیه 54.
درس بیست و چهارم: آشنایی با اخلاق اسلامی (حجاب)
همان‌گونه كه كفش سبب حفظ پا می‌شود، لباس سبب حفظ بدن است. حفظ بدن تنها مخصوص سرما و گرما نیست. هر چه بدن بهتر پوشیده باشد سالم‌تر و هر‌چه به سمت برهنگی برویم، فتنه و فساد بیشتری را خواهیم یافت. پوشش برای زن و مرد واجب است و برای دختران ضروری‌تر.
انسان اشیای گرانبها را بدون سرپوش، در دسترس همه قرار نمی‌دهد. روی ماشین‌های قیمتی، اجناس قیمتی و كتاب‌های قیمتی، نوعی پوشش و جلد قرار می‌دهند.
اگر برهنگی و خودنمایی رواج پیدا كند، هر كس می‌خواهد زیبایی‌های خود را بهتر و بیشتر نشان دهد و هر‌چه توجه به زیبایی‌ها بیشتر شود، انسان از هدفهای بزرگ خود غافل می‌شود.
شما اگر در مسیر راه مدرسه سرگرم تماشای دیدنی‌ها بشوید، یا از كلاس باز می‌مانید یا سر‌كلاس حواس شما به سوی آن دیدنی‌هاست. چون دیدن یك كار ساده‌ای‌است، ولی اثر آن در روح انسان باقی می‌ماند.
حتی دیدن بعضی از صحنه‌ها، در خواب هم انسان را به خود مشغول می‌كند.
اسلام برای رسیدن به هدفهای خوب، سفارش كرده كه از امور متفرقه صرف‌نظر كنید.
به چند نمونه توجه كنید:
1- اسلام می‌فرماید: «برای لذت بردن از غذا، حواس شما به غذای خودتان باشد.» (1) كسانی كه سر سفره مشغول دیدن فیلم و نگاه به این و آن هستند از غذای خود لذت كامل نمی‌برند.
2- هنگام نماز، در مقابل عكس و مجسمه و درب باز و روبروی انسان‌ها نماز نخوانید، زیرا نگاه به اینها، شما را از هدف اصلی كه رابطه و گفتگو با خداست باز می‌دارد.
3- هنگام تحصیل و مطالعه یا در جلسه امتحان هر چه بیشتر به اطراف بنگریم، موفقیت ما كمتر خواهد شد.
اسلام برای اینكه هر كس به هدف خود برسد و حواسها پرت نشود، به همه دستور داده از زیبایی‌های خود در بیرون استفاده نكنند و مسیر كوچه و خیابان به گونه‌ای باشد كه همه‌ی مردم به طور جدّی به سراغ كار خود بروند تا به هدف خود برسند.
هر چه جلوه بیشتر باشد و هر چه به اطراف بنگریم از تصمیم خود كم كرده‌ایم. نظیر جوی آبی كه اگر به اطراف رها شود، چیزی از آن به مزرعه نمی‌رسد. هر سال میلیونها تصادف رانندگی در دنیا به خاطر پرت شدن حواس افراد است. شما اگر به لباس و كار خود توجه كنید اندوه ندارید، اما اگر از خانه كه بیرون آمدید به هر ماشین و لباسی چشم دوختید، یا نسبت به افراد دیگر حسادت می‌ورزید یا غصه می‌خورید یا نسبت به پدر و مادر بدبین می‌شوید و یا نسبت به خداوند كم‌علاقه می‌گردید.
این گوشه‌ای از ضررهای حضور در جامعه با پوشش‌های نامناسب و به دنبال آن چشم‌چرانی‌ها است.
قرآن می‌فرماید: «به مردان و زنان با ایمان بگو از بعضی از نگاه‌های خود چشم‌پوشی كنند. و به زنان بگو باید روسری خود را بر گردن خود بیفكنند (تا علاوه بر سر، گردن و سینه‌ی آنها نیز پوشیده باشد) و زینت خود را (برای نامحرمان) ظاهر نكنند». (2)
خداوندی كه ما را آفرید و به ما چشم داد و برای لذت بردن ما حتی آسمان‌ها را با ستارگان زینت داد، اگر به ما گفت خود را بپوشانید و به هر چیز نگاه نكنید، خیر ما را می‌خواهد.
اگر خداوند به ما دستگاه گوارش داد و انواع میوه‌های لذیذ را برای ما آفرید، ولی فرمود گوشت خوك یا شراب نخورید، خیر ما را خواسته است. همان‌گونه كه اگر والدین با تلاشهای شبانه‌روزی، همه‌ی امكاناتی را كه در توان دارند برای ما فراهم كنند بعد به ما دستور دهند به طرف چیز خاصی نرویم خیر ما را می‌خواهند.
در دنیا هر كشوری از حجاب و عفت و پاكدامنی دورتر شود، آمار خلافكاری‌های آن نیز بیشتر می‌شود. دختران و پسران بی‌بند و بار، شكار افراد هرزه می‌شوند و مورد سوء قصد قرار می‌گیرند.
دختران و پسران ما باید بدانند مدرسه و محیط سالم آنجایی‌است كه انسان هدف را گم نكند و استعدادهای انسان پخش نشود.
اسلام افرادی را مَحرم و افرادی را نامحرم دانسته است. ما اگر خواسته باشیم بنده‌ی خوب خدا باشیم باید آنگونه كه او می‌خواهد لباس بپوشیم و هر جا او گفته پوشش خود را مراعات كنیم. پسران نیز باید به گونه‌ای لباس بپوشند که افراد هرزه به آنان نگاه بد نیندازند.
قرآن می‌فرماید: «هر گاه خواستید چیزی را از زنان (به عنوان عاریه) بگیرید از پشت پرده بخواهید. این رفتار برای فكر و روح شما پاك‌تر است». (3) اختلاط و ارتباط دختر و پسر و زن و مرد بدون حریم و حجاب، به پاكی دل و روح هر دو ضربه می‌زند.
1. سوره عبس، آیه 24.
2. سوره احزاب، آیه 59.
3. سوره احزاب، آیه 53.