مقدمه
مسلّم در راستای سلوک الی‌الله نظر به انسان‌هایی که سراسر وجود آن‌ها نمایش پاکی و کمال می‌باشد بسیار کارساز است، و ذات مقدس رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(ع) چنین انسان‌هایی هستند. حال اگر ذکر و فکر انسان تماماً نظر به آن‌ها باشد، عملاً سیر روحانی او به سوی آن‌ها خواهد بود و به کمک نور توجه به پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) به راحتی از ظلمات دنیا عبور خواهد کرد و با حقایق عالم وجود روبه‌رو می‌گردد.
کتابی که در اختیار عزیزان قرار دارد تلاشی است برای نگریستن به ذوات مقدس پیامبر و ائمه معصومین(ع) و چشم‌برنداشتن از آن‌ها که توسط استاد طاهرزاده بیان و تنظیم شده است، تا در عین توجه دادن به جایگاه روحانی وجود اقدس رسول خدا(ص) معنی صلوات برای آن حضرت و اهل بیت ایشان روشن گردد و إن‌شاءالله وسیله‌ای باشد تا عزیزان با معرفت لازم متذکر به ذکر شریف «صلوات» گردند و از برکات فوق‌العادة آن برخوردار شوند.
گروه فرهنگی المیزان
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
(إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیمًا((1)
در مدخل سالگرد بعثت پیامبر اعظم(ص)، مقام جامعیت انسانیت، انسانُ الْكُلّ، مظهر کامل مقام همة انبیاء و اولیاء به ظهور اسم جامع «الله»، آنچه كه شایسته است مورد نظر باشد توجه به مقام آن حضرت است. در چنین شبی توجه‌ها را به پیامبری بیندازیم که افق انسانیت است، تا روشن شود هرکس از شناخت و تبعیت آن حضرت باز بماند، از خود باز مانده است.
خداوند در قرآن نسبت به پیامبر(ص) یك پیامی و یك وظیفه‌ای و یك هدایتی برای ما مطرح فرموده است. می‌فرماید: ای انسان‌ها! ای همه انسان‌ها! قضیه از این قرار است که؛ «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا»؛ خدا و ملائکه او بر پیامبر صلوات می‌فرستند، ای مؤمنین شما هم بر او صلوات بفرستید و همگی به طور کامل تسلیم او شوید.
با دقت در آیه مذکور که می‌فرماید خدا و ملائکه بر پیامبر(ص) صلوات می‌فرستند، روشن میشود که این یك قاعده كلّی و یك سنت و ناموس جاری در هستی است كه همه كروبیان و همة ملائکه عالم قدس و حتّی خود خداوند، كه جامع همه كمالات است، بر پیامبر خدا(ص) درود می‌فرستند.(2) بعد نتیجه می‌گیرد که ای مؤمنین! شما هم اوّلاً؛ درود بفرستید، ثانیاً؛ با تمام وجود و به نحو کامل تسلیم او شوید تا شأن شما هم، شأن ساکنان عالم قدس گردد و خدایی شوید. یعنی حال كه دانستید اهل عالم قدس و ملكوت و حتی خود خداوند بر پیامبر خدا(ص) درود می‌فرستند، اگر می‌خواهید قدسی شوید و جهت جانتان به سوی عالم قدس باشد و شأن شما هم‌شأن ملائكه گردد و خدایی شوید، «صَلُّوا عَلَیْهِ»؛ شما هم به پیامبر(ص) درود بفرستید.
از این آیه بر می‌آید که با درودفرستادن بر پیامبر خدا(ص) جان و قلب انسان هماهنگ با عالَم الهی خواهد شد و متخلق به صفات الهی می‌گردد، پس «صَلُّوا عَلَیْهِ» بر او صلوات بفرستید تا با صلوات بر محمّد و آل او، نبض جان شما نیز چون نور جاری در عالم قدس، به سوی حضرت «الله» سیر کند. با این آیه خبر می‌دهند که اگر شما هم در آن وادی که خدا و ملائکه قرار دارند، وارد شوید، هم‌سنخ آن عالم می‌گردید و لذا از پیامبر(ص) روایت است که؛ «هرگاه نام من نزد فردی برده شود و او بر من صلوات نفرستد، از رحمت الهی دور افتد و او را به دوزخ برند». (3)زیرا وجود مقدس پیامبر(ص) دریچة نظر به عالم قدس و بهشت الهی است. حال اگر کسی از آن حضرت روی برگرداند، و وقتی نام آن حضرت در مجلسی برده شود از طریق صلوات بر او، نظر خود را بر وجود مبارک او نیندازد، عملاً به بهشت الهی پشت کرده است.
مقام اسم جامع الهی یعنی «الله» و نیز ملائكه یعنی مظاهر اسماء الهی، بر پیامبر خدا(ص) درود می‌فرستند و نظر به آن حضرت دارند و در آینة وجود آن حضرت زیبایی‌ها و کمالات قابل ستایش را می‌بینند. حال اگر شما می‌خواهید نزدیك به خدا و هم‌سنخ ملائكه شوید، «صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا»؛ به زیبایی‌های وجود نورانی آن حضرت بنگرید و نه فقط با شعور قلبی بر آن حضرت درود فرستید ، بلكه در مقام عمل تسلیم کامل او شوید. یعنی هم جنبه قلبی شما با درود بر پیامبر خدا(ص) قدسی گردد و چشم‌تان، چشم الهی شود، هم قوای تحریکی و عقل عملی شما پذیرای قول و فعل پیامبر(ص) گردد، تا آن هماهنگی كه لازمه وجود شما با خداوند است از طریق تسلیم‌شدن بر پیامبر(ص) كه مقامش مقام وحدت و هماهنگی صِرف با اَحدیت است، در شما نیز ایجاد شود. خوشا آن صلوات و تسلیمی كه موجب تقرب جان به عالم ملائکه و حضرت رب‌العالمین میشود.
در روایت از ابابصیر داریم که می‌گوید؛ «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً» قَالَ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ وَ التَّسْلِیمُ لَهُ فِی كُلِّ شَیْ ءٍ جَاءَ بِه».(4) از امام صادق(ع) از آیه «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً» سؤال کردم. فرمودند: یعنی بر او صلوات بفرست و در هر چیزی که آورده تسلیم او باشد. چون تسلیم دستورات خداشدن، یک نحوه هماهنگی با قلب مبارک آن حضرت است، قلبی که محل اسرار عالم هستی است و مورد توجه خدا و ملائکه الهی است.
تأثیر صلوات خدا بر رسول خدا(ص)
علامه طباطبایی(ره) در ذیل آیه 43 و 56 سوره احزاب می‌فرمایند:
«معنای جامع کلمه «صلوة» - به طوری که از موارد استعمال آن فهمیده میشود- انعطاف است، چیزی که هست این معنای جامع به خاطر اختلاف مواردی که به آن نسبت داده میشود مختلف میشود، به همین جهت بعضی گفته‌اند: «صلوات از خدا به معنای رحمت و از ملائکه به معنای استغفار و از مردم دعا است».(5) «صلوة» در اصل به معنای انعطاف بوده، و صلوات خدا بر پیامبر به معنای انعطاف او به وی است به وسیلة رحمتش، البته انعطافی مطلق، چون در آیه شریفه صلوات را مقید به قیدی نکرده و همچنین صلاة ملائکه او به آن جناب، انعطاف ایشان است بر وی، به این‌که او را تزکیه نموده و برایش استغفار کنند، و صلاة مؤمنین بر او انعطاف ایشان است به وسیلة درخواست رحمت برای او.
این‌که قبل از امر به مؤمنین که بر او صلوات بفرستید، نخست صلوات خود و ملائکه خود را ذکر کرد، دلالتی است بر این‌که صلوات مؤمنین بر آن جناب به پیروی خدای سبحان و متابعت ملائکه اوست و این‌که کاری نکنند که موجب اذیت آن حضرت شود.(6)
در راستای نقش صلوات خداوند بر پیامبر(ص) و بر مؤمنین، قرآن می‌فرماید:
«هُوَ الَّذِی یُصَلِّی عَلَیْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِیُخْرِجَكُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیمًا»؛(7)
خداوند و ملائکه بر شما درود می‌فرستد تا شما را از ظلمات به سوی نور خارج کند و او نسبت به مؤمنین در نهایت لطف و رحمت است.
چنانچه ملاحظه می‌فرمایید صلوات از ناحیة خدای سبحان کرامت و برای نورانی‌کردن و رهانیدن از تیرگی و ظلمت است. البته این صلوات نسبت به پیامبر(ص) و اهل بیت او(ع) که در مقام عصمت هستند عامل دفع و منع هجوم ظلمت به ساحت ایشان است و موجب میشود که در مقام عصمت خود پایدار بمانند، ولی نسبت به دیگران عامل رفع و زدودن تیرگی‌های موجود در شخصیت آن‌هاست. با توجه به آیه فوق که نشان می‌دهد صلوات خداوند و ملائکه موجب خروج مؤمنان از ظلمات به سوی نور است، روشن میشود که وقتی خداوند می‌فرماید: «...وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ، الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعونَ، أُولَئِكَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ»؛(8) به صابران بشارت ده، آن‌هایی که چون مصیبتی به آن‌ها برسد، می‌گویند: ما از خداییم و به سوی او بر می‌گردیم، بر آنان صلوات و رحمت از طرف پروردگارشان است و آن‌ها هدایت شده‌اند.
چنانچه ملاحظه می‌فرمایید صلوات خدا بر صابران نیز نازل میشود و در نتیجه نورانی و نورانی‌تر خواهند شد.
برکات صلوات رسول خدا(ص) بر مؤمنین
در اثر صلوات الهی بر رسول خدا(ص) و بهره‌مندی‌های خاصی که در اثر این صلوات برای رسول خدا(ص) پیش می‌آید، آن حضرت خود منشأ صلوات برای دیگران می‌شوند و عامل خروج آن‌ها از ظلمات به سوی نور خواهند شد. در همین رابطه قرآن می‌فرماید:
«وَمِنَ الأَعْرَابِ مَن یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَیَتَّخِذُ مَا یُنفِقُ قُرُبَاتٍ عِندَ اللّهِ وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ أَلا إِنَّهَا قُرْبَةٌ لَّهُمْ سَیُدْخِلُهُمُ اللّهُ فِی رَحْمَتِهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رًحیم»(9)
از اعراب بادیه‌نشین آن‌هایی که به خدا و روز قیامت ایمان آورده‌اند و با انفاق خود قرب الهی و صلوات رسول خدا(ص) را به دست می‌آورند، بدانید كه این انفاق مایه تقرب آنان است، به زودی خدا ایشان را در جوار رحمت خویش درآورد كه خدا آمرزنده مهربان است
نقش صلوات رسول الله(ص) بر مؤمنان ایجاد آرامش نفس و سکینه است. چنانچه خداوند می‌فرماید: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّیهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاَتَكَ سَكَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»؛(10) ای پیامبر از اموال آن‌ها صدقة مربوطه را اخذ کن و از این طریق آن‌ها را از آلودگی‌ها پاک گردان، و بر آن‌ها صلوات بفرست زیرا که صلوات تو عامل آرامش است برای آن‌ها و خدا سمیع و علیم است.