مقدمه
بسم الله الرحمن الرحیم
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلیكُمْ ناراً» (تحریم، 6)
«ای كسانی كه ایمان آورده‌اید، خود و خانواده خویش را از آتش جهنم نگه دارید».
علی(ع) در توضیح آیه فوق می‌فرماید: خود و خانواده و فرزندانتان را تعلیم خیر دهید و آنان را تربیت كنید (تا از آتش جهنم حفظ شوید)( تفسیر المیزان، ج19، ص689) معروف است كه خداوند هزار و یك اسم دارد، كه در دعای جوشن كبیر از امام سجاد علیه السلام آمده است و بعضی از آن اسامی در قرآن هم آمده كه بعد از اسم «الله» كلمه «رب» بیشترین تكرار را در قرآن دارد، در آیه اول سوره حمد (فاتحه) می‌خوانیم: «الحمد لله رب العالمین» حمد و ستایش مخصوص خدایی است كه پروردگار (تربیت كننده و مربی) عالمیان است. این مطلب گویای این است كه یكی از اساسی‌ترین مسائل در دیدگاه و مكتب متعالی اسلام مسئله تربیت، پرورش و تزكیه انسان است. كه مجموعه روش‌های تربیتی اسلام را باید از ابتدای تولد، و حتی قبل از تولد و در طول زندگی تا پایان بكار گرفت تا انسان در مسیر رشد و نمو و تكامل قرار گیرد.
اصولا قدر و منزلت، ارزش و اهمیت مسئله تربیت آنقدر واضح و روشن است كه نه تنها انسان بلكه سایر موجودات هم در سایه «تربیت» و آموزش و پرورش قدر و منزلت بالاتر یا ویژه‌ای پیدا می‌كنند.
مثلا: دانه =< پنبه =< نخ ریسیده شده =< پارچه =< رنگ آمیزی =< به صورت انواع مدل‌های لباس در می‌آیند كه در هر مرحله ارزش مضاعفی پیدا می‌كند. همچنین آهن و چوب و طلا از زمانی كه به صورت سنگ معدن، یا چوب به صورت الوار، استخراج و تربیت و پرورش داده می‌شود تا مراحلی كه قیمت و ارزش زیادی پیدا می‌كنند.
از طرفی هم می‌بینیم دنیا از نظر مسایل صنعت، تكنولوژی، علم، انرژی اتمی، پتروشیمی و ماهواره و كامپیوتر و ... پیشرفت های زیادی كرده است، ولی سؤالی مطرح است كه چرا روز به روز جامعه بشری با همه پیشرفتها، مشكلاتش ، با جنگ و خونریزی و خرابی، استعمار و استثمار حتی در كشورهای صاحب ادعا، قدرت و تكنولوژی زیادتر می‌شود بدون شك پاسخ این است كه؛ درست است از نظر علمی و تكنولوژی پیشرفت كرده ولی از نظر اخلاق، معنویت و انسانیت سقوط كرده‌اند.
پس با این مقدمه كوتاه و مختصر نتیجه می‌گیریم كه تنها علم و سرمایه، زور و قدرت نجات بخش انسان نیست، به همین جهت خداوند برای هدایت بشر به سوی هدف و مقصد واقعی پیامبران را فرستاده است و می‌فرماید:
«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَرْسَلْناكَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذیراً وَ داعِیاً إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِراجاً مُنیراً» (احزاب، 45 و 46) اى پیامبر! ما تو را گواه فرستادیم و بشارت دهنده و انذاركننده! و تو را دعوت كننده بسوى خدا به فرمان او قرار دادیم، و چراغى روشنى بخش!
حال مؤسسه ترویج فرهنگ قرآنی با لطف خداوند و عنایات حضرت ولیعصر(عج) جهت نكو داشت منادیان و الگوهای تربیت شده در مكتب اسلام معلمان و مربیان جامعه فرهنگی و مكتبی، شهیدان عزیز رجائی و با‌هنر و یادگارشان روز امور تربیتی (هشتم اسفند) با مشاركت و همكاری اداره كل قرآن، نماز و عترت وزارت آموزش و پرورش اقدام به چاپ و نشر این اثر، به نام «راه تربیت» نموده است كه متشكل از سه بخش:
1- مروری اجمالی بر اصول تربیت در قرآن و حدیث
2- نامه 31 نهج البلاغه نامه‌ی اخلاقی، تربیتی اجتماعی از امیرالمؤمنین(ع) به فرزند عزیزش امام حسن(ع)
3- مرور اجمالی بر اصول تربیتی از امام خمینی(ره)
كه امیدواریم مورد استفاده امت اسلامی به خصوص فرهنگیان عزیز، مربیان و معلمان و والدین گرامی دانش‌آموزان قرار گیرد.
مؤسسه ترویج فرهنگ قرآنی
محمد موحدی نژاد
پنجشنبه 12 محرم الحرام 1433 مصادف با روز شهادت امام زین العابدین علیه السلام مطابق 17/9/1390
اول) اهمیت و ارزش
1- هستی برای بشر
ابر و باد و مه و خورشید و فلک برای انسان، خداوند می‌فرماید: «خَلَقَ لَكُم»(1) برای شما خلق کردم. «سَخَّرَ لَكُمُ»(2) در تسخیر و اختیار شما قرار دادم. «مَتاعاً لَكُم»(3) جهت بهره‌برداری شما قرار دادم. خورشید و آسمان و دریاها، هستی برای بشر است.
2- بشر هم برای عبادت است
قرآن می‌فرماید: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ»(4) من جنّ و انس را نیافریدم جز براى اینكه عبادتم كنند (و از این راه تكامل یابند و به من نزدیك شوند)!
خوراک و پوشاک و مسکن سه اصل مشترک انسان و حیوان است، انسان برای این‌ها آفریده نشده است، بلکه به عکس دنیا و نعمت‌های بیشمار آن برای انسان است، پس هستی برای بشر است تا بشر قدمی بالاتر از حیوان‌ها بر دارد، و آن عبادت است.
3- عبادت هم برای تقواست
خداوند درقرآن می‌فرماید:
«اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذی خَلَقَكُمْ وَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُون »(5) پروردگار خود را پرستش كنید آن كس كه شما، و كسانى را كه پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزكار شوید.
پس هستی برای بشر و بشر برای عبادت و عبادت برای تقوا و تقوا تربیت صحیح است.
4- اول معلم و مربی خداست
«الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ» (6) خدای رحمان معلم است علم برای خداست. و در آیه دیگر: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ» حمد خدایی را که مربی عالمیان است.
5- جبرئیل معلم است
«عَلَّمَهُ شَدیدُ الْقُوى »(7) آن كس كه قدرت عظیمى دارد [جبرئیل امین ] او را تعلیم داده است .
6- بعثت انبیاء برای تربیت انسان است
قرآن می‌فرماید: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنینَ إِذْ بَعَثَ فیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَكِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ»(8) خداوند بر مؤمنان منت نهاد [نعمت بزرگى بخشید] هنگامى كه در میان آنها، پیامبرى از خودشان برانگیخت كه آیات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاك كند و كتاب و حكمت بیاموزد. پیغمبر(ص) فرمود: «بِالتَّعْلِیمِ أُرْسِلْتُ»(9) من مبعوث شدم برای این كه به مردم آموزش دهم.
دوم) اهداف؛
1- شکوفا شدن استعدادها
2- کنترل غرائز
3- هماهنگی با جامعه
4- رسیدن و اشباع خواسته‌های فطری
5- اصلاح روابط
رابطه انسان: با خداوند، با خود، با مردم، با تاریخ و با طبیعت.
مثلاً: - رابطه انسان با خود، مثل؛ حفظ چشم و تن و بدن.
- رابطه انسان با خدا؛ مثل نماز.
- رابطه با خلق؛ مثل پدرو مادر، همسایه، شاگرد، معلم، شریک.
- رابطه با تاریخ؛ تاریخ پیشینیان و پیشکسوتان.
و خلاصه اینکه؛ تربیت دینی همه اهداف فوق را در بردارد تا انسان از هوسها به حق، و از شرک به توحید، و از تفرقه به وحدت و از کدورت به صفا واز تنگ نظری به سعه صدر و از کینه به گذشت و از غفلت به توجه برسد، که قرآن می‌فرماید:
«یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ»(10) خروج از ظلمت به نور. از ظلمت جهل به نور علم و از ظلمت کینه به نور وحد و صفا و...