سوره 39. زمر آیه 2،1
آیه
تَنزِیلُ الْکِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ
إِنَّآ أَنزَلْنَآ إِلَیْکَ الْکِتَابَ بِالْحَقِ ّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَّهُ الدِّینَ
ترجمه
نزول (تدریجی) کتاب (بر تو) از جانب خداوند عزیز حکیم است.
همانا ما این کتاب (آسمانی) را به سوی تو به حقّ نازل کردیم، پس خدا را در حالی که دین خود را برای او خالص نموده ای عبادت کن.
نکته ها
«تنزیل» به معنای نزول تدریجی و «اِنزال» به معنای نزول دفعی و یک باره است. در این آیات به هر دو نوع نزولِ قرآن اشاره شده است.
واژه «عزّت» 88 مرتبه در قرآن آمده است که 46 مرتبه آن در کنار حکمت است. «العزیز الحکیم» آری عزّت زمانی دائمی است که همراه با حکمت باشد. عزیز واقعی تنها اوست زیرا خالق و مقتدر است، غیب و شهود را می داند و قبض و بسط رزق بدست اوست.
در حدیث می خوانیم: هر کس عزّت دنیا و آخرت می خواهد مطیع خدای عزیز باشد. «فمن اراد عزّ الدارین فلیُطع العزیز»**تفسیر مجمع البیان.***
تکرار کلمه کتاب در دو آیه پی در پی که یک بار می فرماید: «کتاب از سوی خدای عزیز است» و بار دیگر می فرماید: «کتاب حقّ است»، رمز آن است که راه عزّت فرد و جامعه اتصال به خدای عزیز و مکتب حقّ است و اطاعت از هر کس جز خدا و پیروی از هر دینی جز مکتب وحی، آغاز یا فرجامی ذلّت بار خواهد داشت. غیر از خدای عزیز همه محدود و فانی هستند و جز مکتب وحی همه مکاتب یا محدود نگرند یا خرافی یا سخت گیر یا غیر فطری. آری، مکتب ساخته دست انسان وابسته نمی تواند جامعه عزیز بسازد و لذا در آیه سوم می فرماید: دین خالص مخصوص خداست.
گرچه خطاب عبادت خالصانه، متوجّه پیامبر است ولی در حقیقت این خطاب، همه ی مردم را شامل می شود.
«دین» در لغت به معنای جزا، آئین، ملّت، عبادت و اطاعت بکار می رود**قاموس المحیط.*** ولی در اینجا به معنای عبادت مراد است، زیرا سخن از عبادت است. «فاعبداللّه مخلصاً له الدین»
پیام ها
1- قدر کتاب آسمانی را بدانیم، زیرا که از طرف خداوند حکیم نازل شده و جلوه عزّت و حکمت اوست. «من اللّه العزیز الحکیم»
2- بر خلاف عزّت طاغوت ها که همراه با استبداد است، عزّت الهی همراه با حکمت است. «العزیز الحکیم»
3- چون خداوند عزیز و شکست ناپذیر است، سخن او نیز در برابر تمام مکتب ها و سخن ها پیروز و شکست ناپذیر است. «الکتاب من اللّه العزیز الحکیم»
4- قرآن، عزّت آفرین و حکمت آموز است. «الکتاب من اللّه العزیز الحکیم»
5 - گرچه قرآن، به تدریج در مدّت 23 سال نازل شد، «تنزیل الکتاب» امّا در آغاز بعثت یک باره و یکپارچه بر قلب مبارک پیامبر نازل شده است. «انّا انزلنا»
6- قرآن، همچون خداوند حقّ و ثابت است. «بالحقّ» (قرآن، سراسر حقّ و از هر گونه خیال پردازی و سخن نادرست به دور است). «بالحقّ»
7- دلیل و فلسفه نزول قرآن، ارائه حقّ به مردم است. «تنزیل الکتاب... بالحقّ»
8 - عبادت باید در بستر حقّ باشد. «بالحقّ فاعبد» (راه سعادت، قرار گرفتن در محور مکتب، عبادت و اخلاص است).
9- همان گونه که هدف تکوین و آفرینش، عبادت است «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون»**ذاریات، 56 .***، هدف تشریع و نزول کتاب نیز عبادت است. «انا انزلنا الکتاب... فاعبداللّه»
10- نزول کتاب نعمتی است که سزاوار شکر الهی است. «تنزیل الکتاب... فاعبد»
11- دینداری باید از هوس ها، خیال ها و خرافات دور باشد. «مخلصاً له الدین»
12- در عبادات، قصد قربت لازم است. «فاعبد اللّه مخلصاً»
توضیحات
سیمای سوره زمر
این سوره هفتاد و پنج آیه دارد و در مکّه نازل شده است و همچون دیگر سوره های مکی، بیشتر مطالب آن در مورد خدا و قیامت است.
«زُمَر» به معنای گروه و جماعت است و نام گذاری این سوره بدین کلمه، از آن جهت است که دوزخیان و بهشتیان به صورت گروه گروه وارد دوزخ یا بهشت می شوند، چنانکه در آیات 71 و 73 به این مطلب اشاره شده است.
توحید در خالقیّت، ربوبیّت و عبادت و خصوصاً اخلاص در عبادت و بندگی، بیش از همه در این سوره مورد توجّه و تأکید قرار گرفته است.
حضور مردم در دادگاه قیامت و داوری خداوند بر اساس پرونده اعمال و گواهی شاهدان و سوق دادن گنهکاران به دوزخ و پاکان به بهشت، از مطالبی است که به تفصیل در این سوره آمده است.
سوره 39. زمر آیه 3
آیه
أَلَا لِلَّهِ الدِّینُ الْخَالِصُ وَالَّذِینَ اتَّخَذُواْ مِن دُونِهِ أَوْلِیَآءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونَآ إِلَی اللَّهِ زُلْفَی إِنَّ اللَّهَ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ فِی مَا هُمْ فِیهِ یَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی مَنْ هُوَ کَاذِبٌ کَفَّارٌ
ترجمه
آگاه باشید که دین خالص مخصوص خداوند است و کسانی که به جای خداوند معبودهایی را برگزیدند (و در توجیه کار خود گفتند:) ما آنها را نمی پرستیم مگر برای آن که ما را هر چه بیش تر به خدا نزدیک کنند، همانا خداوند درباره ی آن چه آنان بر سر آن اختلاف می کنند، میانشان داوری خواهد کرد. البتّه خداوند کسی را که دروغگوی کفران پیشه است هدایت نمی کند.
نکته ها
در آیه ی قبل به شخص پیامبر فرمود: عبادتت خالصانه باشد. «فاعبداللّه مخلصاً» در این آیه به همه ی مردم می فرماید: تمام عبادت ها باید برای خداوند باشد. «للّه الدین الخالص»
شخصی به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله گفت: ما اموال خود را به فقرا می دهیم تا نام ما به نیکی برده شود. حضرت فرمود: خداوند تنها کار خالص را می پذیرد و سپس این آیه را تلاوت فرمود: «اَلا للّه الدّین الخالص...»**تفسیر درّالمنثور.***
برای بت پرستی ریشه هایی گفته اند، از جمله:
الف) برای احترام به بزرگان، مجسمه ی آنان را می ساختند و با گذشت زمان این مجسّمه ها به صورت مستقل پرستش می شد.
ب) بت پرستان گمان می کردند انسان نمی تواند مستقیماً با خدا ارتباط برقرار کند و نیاز به واسطه های مقدّس دارد، لذا برای مقدّسین تمثالی می ساختند که به مرور زمان این سمبل ها به صورت بت در آمد.
پیام ها
1- در شیوه ی تبلیغ، مخاطب را حسّاس کنید. (کلمه «اَلا» یعنی آگاه باش که مسئله مهمّی است)
2- تمام مکاتب بشری با خرافات و هوس ها آلوده هستند و دین خالص، تنها از آن خداست. «للّه الدّین الخالص»
3- ارزش دین به خالص بودن آن است وگرنه هوس ها و خرافات آن را مسخ می کند. «للّه الدّین الخالص»
4- منحرفان، انحرافات خود را توجیه می کنند. بت پرستان می گویند: ما بت ها را می پرستیم زیرا نمی توانیم بدون واسطه به خدا نزدیک شویم. «ما نعبدهم الاّ لیقرّبونا»
5 - خداجویی، امری نهفته در وجود انسان حتّی مشرکان است. «لیقرّبونا الی اللّه زلفی»
6- در پیشگاه الهی بعضی واسطه ها مورد قبول و سفارش خداوند است. «و ابتغوا الیه الوسیلة»** مائده، 35.*** ولی بعضی وسیله ها مثل بت مورد قبول نیست. «ما نعبدهم الاّ لیقرّبونا الی اللّه زلفی»
7- بت پرستان مکّه خدا را قبول داشتند و بت ها را واسطه قرب به او می پنداشتند. «الی اللّه زلفی »
8 - مشرکان به شفاعت عقیده داشتند لکن شفیع خود را بت ها می پنداشتند. «الی اللّه زلفی»
9- قرب به خدا محبوب همه است. «لیقرّبونا الی اللّه زلفی»
10- قیامت روز پایان اختلافات است. «یحکم بینهم فی ما... یختلفون»
11- بستر هدایت الهی را باید انسان در خود فراهم کند و دروغ و کفران، انسان را از قابلیّت هدایت می اندازد. «لا یهدی من هو کاذب کفّار»
12- دروغ می تواند مقدّمه انحراف دائمی شود. «کاذب کفّار»
13- تقرب آفرینی بت ها عقیده ای است بس دروغ. «کاذب»
14- بت ها نزد بت پرستان به مانند موجودات عاقل و فهیم بودند. («ما نعبدهم الاّ...» کلمه «هُم» برای افراد با شعور بکار می رود.)