سوره 34. سبأ آیه 1
آیه
أَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَهُ مَا فِی السَّمَوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَلَهُ الْحَمْدُ فِی الْآخِرَةِ وَهُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ
ترجمه
ستایش مخصوص خدایی است که آن چه در آسمان ها و آن چه در زمین است مِلک اوست و در آخرت (نیز) حمد و ستایش تنها برای اوست و اوست حکیمِ آگاه.
نکته ها
در قرآن پنج سوره با جمله ی «الحمدللّه» شروع می شود.
این آیه مالکیّت مطلق و بی قید و شرط خداوند را بیان می کند، «له ما فی السموات» و آیه ی بعد علم مطلق الهی را «یعلم ما یلج فی الارض»، تا در آیه سوم به منکران معاد بگوید: ما می توانیم قیامت را برای کیفر و پاداش بر قرار کنیم.
فخر رازی می گوید: علمی که به عمل متّصل باشد حکمت است و به کسی که عواقب و اسرار امور را بداند خبیر گویند.** تفسیر کبیرفخررازی.***
پیام ها
1- چگونگی حمد خدا را از خدا بیاموزیم. «الحمد للّه الّذی...»
2- ستایش ها باید در برابر کمال و قدرت و مالکیّت و آگاهی و حکمت باشد. «الّذی له ما فی السموات و...»
3- در دنیا غیر خداوند نیز ستایش می شود، ولی در آخرت ستایش مخصوص اوست. «و له الحمد فی الآخرة»
4- ستایش او در حصار زمان و شرایط خاصی نیست. «و له الحمد فی الآخرة» بهشتیان می گویند: «و آخر دعواهم أنِ الحمدللّه ربّ العالمین»** یونس، 10.***
5 - مالکیّت الهی، هم گسترده است، هم حکیمانه و هم آگاهانه. «له ما فی السموات - هو الحکیم الخبیر»
6- گردش نظام هستی در دنیا و آخرت، بر اساس حکمت الهی است. «له ما فی السموات... و له الحمد فی الآخرة و هو الحکیم»
توضیحات
سیمای سوره ی سبأ
این سوره در مکّه نازل شده و پنجاه و چهار آیه دارد. به مناسبت سرگذشت قوم سبأ که در این سوره بیان شده، «سبأ» نام گرفته و همانند دیگر سوره های مکّی، بیشتر مباحث آن در مورد مسائل اعتقادی و خصوصاً مبدأ و معاد است.
البتّه در ضمن داستان حضرت سلیمان و برخورد او با قوم سبأ، به گوشه ای از نعمت های الهی و سرنوشت شاکران و کافران اشاره شده است.
سوره 34. سبأ آیه 2
آیه
یَعْلَمُ مَا یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَمَا یَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا یَنزِلُ مِنَ السَّمَآءِ وَ مَا یَعْرُجُ فِیهَا وَهُوَ الرَّحِیمُ الْغَفُورُ
ترجمه
آن چه در زمین فرو می رود و آن چه از آن خارج می شود و آن چه از آسمان نازل می شود و آن چه در آن بالا می رود (همه را) می داند و اوست مهربانِ آمرزنده.
نکته ها
پس از ذکر کلّیات، بیان نمونه ها لازم است. بعد از کلمه خبیر که کلی بود، خداوند نمونه های علم خود را نقل می کند. «و هو الحکیم الخبیر یعلم ما یلج...» مصداق «یلج فی الارض»، ورود دانه در خاک و مصداق «یخرج منها»، خروج گیاه از خاک و مصداق «ینزل من السماء»، نزول باران از آسمان و مصداق «ما یعرج فیها»، پرواز پرندگان در آسمان است.
در تمام قرآن، چهل و نه مرتبه کلمه ی «غفور» و «رحیم» با هم بیان شده که در تمام موارد اول «غفور» آمده بعد «رحیم» مگر در این آیه؛ شاید به خاطر آن که در همه ی موارد نظر به عملکرد انسان هاست که باید اول بخشیده شوند و سپس رحمت الهی را دریافت کنند، ولی در این آیه، اصل توجّه به علم و لطف و رحمت الهی است و مغفرت نسبت به عملکرد انسان به طور ضمنی در کلمه «یعرج» مطرح است. «الرّحیم الغفور»
پیام ها
1- خداوند، تنها مالک هستی نیست، بلکه به تمام جزئیّات آن نیز آگاهی دارد. «یعلم ما یلج...»
2- در نظام آفرینش، اشیا در رفت و آمد و حرکت اند. «یلج، یخرج، ینزل، یعرج»
3- نشانه ی رحمت او نزول باران از آسمان، «ینزل» و نشانه ی غفران او پوشاندن اعمال زشت انسان است. «الرحیم الغفور»