سوره 40. غافر آیه 1-3
آیه
حم
تَنزِیلُ الْکِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ
غَافِرِ الذَّنبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِیدِ الْعِقَابِ ذِی الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَإِلَیْهِ الْمَصِیرُ
ترجمه
حا، میم. نزول کتاب از طرف خداوند عزیز علیم است.
آمرزنده ی گناه، پذیرنده ی توبه، سخت کیفر و صاحب عطای فراوان. هیچ معبودی جز او نیست. بازگشت (همه) به سوی اوست.
نکته ها
بر اساس برخی روایات، حروف مقطّعه تأویلی دارد که جز خداوند کسی نمی داند.** تفسیر مجمع البیان.*** امّا بر اساس برخی دیگر از روایات، (با توجّه به آیاتِ بعد از این حروف که مربوط به نزول قرآن است) خداوند با مخالفانش احتجاج می کند که من قرآن را از همین حروف الفبا که در اختیار شماست، تألیف کردم، شما نیز اگر می توانید مثل آن را بیاورید.
«ذی الطول» دو معنا دارد: صاحب فضل و عطا که رمز مهر الهی است و صاحب قدرت که رمز قهر الهی است.
آیاتی که با «تنزیل الکتاب» آغاز گشته، نام خدا را همراه با اوصافی ذکر کرده است از جمله:
«تنزیل الکتاب من اللّه العزیز الحکیم»**زمر، 1.***
«تنزیل الکتاب من اللّه العزیز العلیم»**غافر، 2.***
«تنزیل الکتاب من الرّحمن الرّحیم»** فصّلت، 3.***
«تنزیل العزیز الرّحیم»**یس، 5.***
«تنزیل من حکیم حمید»**فصّلت، 42.***
«تنزیل من ربّ العالمین»**واقعه، 80.***
بنابراین، سرچشمه ی وحی، صاحب قدرت، حکمت، رحمت، ربوبیّت و شایسته ی حمد و ستایش است.
مغفرت در قرآن
در قرآن کریم عواملی برای مغفرت بیان شده است از جمله:
ایمان. «آمنّا بربّنا لیغفر لنا»**طه، 73.***
تقوی. «اِن تتّقوا اللّه... یغفر لکم»**انفال، 29.***
پیروی از انبیا. «فاتّبعونی... یغفر لکم»**آل عمران، 31.***
عفو و گذشت از مردم. «و لیعفوا.... یغفراللّه لکم»**نور، 22.***
انفاق به مردم. «ان تقرضوا اللّه... یغفر لکم»**تغابن، 17.***
جهاد. «تجاهدون فی سبیل اللّه... یغفر لکم»**صف، 11 - 12.***
عبادت. «أنِ اعبدوا اللّه... یغفر لکم»**نوح، 3 - 4.***
پرهیز از گناهان کبیره. «اِن تجتنبوا کبائر.... نکفّر عنکم سیّئاتکم»**نساء، 31.***
دعا و استغفار و انابه خود انسان. «ظلمتُ نفسی... فغفر له»**قصص، 16.***
دعای اولیای خدا برای انسان. «یا أبانا استغفر لنا...»**یوسف، 97.***
پیام ها
1- شیوه ی نو در بیان مطلب، انگیزه ای برای شنیدن است. «حم تنزیل»
2- قرآن به تدریج نازل شده است. («تنزیل» به معنای نزول تدریجی است).
3- عظمت گوینده، نباید مانع نزول سخن در سطح فهم مخاطب شود. (خداوند عزیز، سخن خود را نازل می کند.) «تنزیل... من اللّه العزیز»
4- سخن خداوندِ عزیز نیز عزیز و نفوذناپذیر است و هیچ منطقی آن را نمی شکند. «تنزیل الکتاب... العزیز»
5 - قرآن، جلوه ی عزّت وعلم خداوند است. «تنزیل الکتاب من اللّه العزیز العلیم»
6- قرآن، وسیله ی عزّت مسلمانان و آگاهی آنان است. «تنزیل الکتاب من اللّه العزیز العلیم»
7- نزول کتاب و بیان مغفرت وهشدار الهی، همه در مسیر کمال انسان و رسیدن به خداست. «تنزیل - غافر - شدید - الیه المصیر»
8 - نزول کتاب برای شناخت مبدأ و معاد است. «تنزیل الکتاب ... لا اله الاّ هو الیه المصیر»
9- برخورداری از الطاف الهی، در سایه ی کتاب آسمانی است. «تنزیل الکتاب - غافر الذنب»
10- هم کتاب و قانون لازم است، هم حسابرسی، هم بخشش یا مجازات در جای خود. «تنزیل - غافر الذنب - شدید العقاب»
11- بخشش از سوی افراد قدرتمند و پیروز، زیباست. (عفو با بزرگان است). «العزیز العلیم غافر الذنب»
12- هیچ کس نمی تواند مانع نزول وحی شود، زیرا او نفوذناپذیر است، «من اللّه العزیز» و می داند بر چه کسی نازل کند. «العلیم»
13- مسیری که اسلام معرّفی می کند از خدا و به سوی خداست. «من اللّه العزیز... الیه المصیر»
14- رحمت خداوند بر غضبش سبقت دارد. «غافر الذنب... شدید العقاب»
15- گناه، گاهی به وسیله ی عمل صالح بخشیده می شود. «غافر الذنب» (نظیر آیه ی «انّ الحسنات یذهبن السیئات»**هود، 114.***) وگاهی از طریق توبه. «قابل التوب»
16- مؤمن باید بین خوف و رجا باشد، زیرا خداوند هم آمرزنده است و هم کیفر دهنده. «غافر الذنب... شدید العقاب»
17- مهر و قهر الهی را باید در کنار هم دید، تا نه یأس پیش آید و نه غرور.«غافر الذنب... شدید العقاب»
18- عذاب الهی به خاطر عملکرد خود ماست وگرنه خداوند پیوسته لطف دارد. «شدید العقاب ذی الطول»
19- لطف خدا دائمی است. «ذی الطول»
توضیحات
سیمای سوره غافر
این سوره هشتاد و پنج آیه دارد و مکی است.
نام این سوره «غافر» از آیه سوم گرفته شده است که خداوند را «غافر الذنب» بخشنده گناهان معرّفی می کند. نام دیگر این سوره، «مؤمن» است، به جهت شخصی که در دستگاه فرعون بود و ایمان خود را کتمان می کرد تا بتواند به موسی کمک کند. ماجرای این فرد که به «مؤمن آل فرعون» معروف گشته در آیات 28 به بعد این سوره آمده است.
محتوای این سوره علاوه بر داستان موسی، نوح و عاد و ثمود، معارف توحید و معاد و حکمت الهی است و حدود بیست آیه درباره ی مؤمن آل فرعون است که در جای دیگر قرآن نیامده است.
در قرآن هفت سوره ی پی در پی با آیه ی «حم» آغاز می شود که این سوره، اولین آنهاست و بقیه عبارتند از: فصّلت، شوری ، زخرف، دخان، جاثیه و احقاف و گاهی «حوامیم» گفته می شوند.
در روایات، خواندن سوره های «حوامیم» در نماز شب سفارش شده و از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل شده که «حوامیم» مغز قرآن است.
در حدیث می خوانیم: «حوامیم» تاج قرآن و گل های خوشبوی آن است و خداوند قاری این سوره ها و همسایگان و بستگان و دوستان او را مورد لطف قرار می دهد و عرش و کرسی برای او استغفار می کنند.**تفسیر نمونه.***