4- قاعده لا حرج
در آیات فوق اشاره ای به این نکته شده بود که خدا بر شما آسان می گیرد و نمی خواهد به زحمت بیفتید، مسلما این اشاره در اینجا ناظر به مساءله روزه و فوائد آن و حکم مسافر و بیمار است، ولی با توجه به کلی بودن از آن یک قاعده عمومی نسبت به تمام احکام اسلامی استفاده می شود و از مدارک قاعده معروف
@@تفسیر نمونه، جلد1، صفحه 637@@@
((لا حرج )) است .
این قاعده می گوید: اساس قوانین اسلام بر سختگیری نیست، و اگر در جائی حکمی تولید مشقت شدید کند، موقتا برداشته می شود، چنانکه فقها فرموده اند ((هر گاه وضو گرفتن یا ایستادن به هنگام نماز و مانند اینها انسان را شدیدا به زحمت بیندازد، مبدل به تیمم و نماز نشسته می شود))
در آیه 78 سوره حج نیز می خوانیم : هو اجتباکم و ما جعل علیکم فی الدین من حرج :((او شما را برگزید و در دین خود تکلیف مشقت باری برای شما قرار نداد)).
حدیث معروف پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلم ): بعثت علی الشریعة السمحة السهلة : ((من مبعوث به آئین سهل و آسانی شده ام )) نیز اشاره به همین مطلب است .
آیه 186
آیه و ترجمه
وَ إِذَا سأَلَک عِبَادِی عَنی فَإِنی قَرِیبٌ أُجِیب دَعْوَةَ الدَّاع إِذَا دَعَانِ فَلْیَستَجِیبُوا لی وَ لْیُؤْمِنُوا بی لَعَلَّهُمْ یَرْشدُونَ(186)
ترجمه :
186 و هنگامی که بندگان من از تو درباره من سؤال کنندبگو ) من نزدیکم ! دعای دعا کننده را به هنگامی که مرا می خواند پاسخ می گویم، پس آنها باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان بیاورند تا راه یابند (و به مقصد برسند).
شان نزول
کسی از پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلم ) پرسید: آیا خدای ما نزدیک است تا آهسته با او مناجات کنیم ؟ یا دور است تا با صدای بلند او را بخوانیم ؟ آیه فوق نازل شد و (به آنها پاسخ داد که خدا به بندگانش نزدیک است ).**مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث.***
@@تفسیر نمونه، جلد1، صفحه 638@@@
تفسیر:
سلاحی به نام دعا و نیایش
از آنجا که یکی از وسائل ارتباط بندگان با خدا مساءله دعا و نیایش است به دنبال ذکر بخش مهمی از احکام اسلام در آیات گذشته آیه مورد بحث از آن سخن می گوید، و با اینکه یک برنامه عمومی برای همه کسانی که می خواهند با خدا مناجات کنند در بر دارد قرار گرفتن آن در میان آیات مربوط به روزه مفهوم تازه ای به آن می بخشد، چرا که روح هر عبادتی قرب به خدا و راز و نیاز با اوست .
این آیه روی سخن را به پیامبر کرده می گوید: ((هنگامی که بندگانم از تو درباره من سؤال کنند بگو من نزدیکم )) ( و اذا سالک عبادی عنی فانی قریب ).
نزدیکتر از آنچه تصور کنید، نزدیکتر از شما به خودتان، و نزدیکتر از شریان گردنهایتان چنانکه در جای دیگر می خوانیم : و نحن اقرب الیه من حبل الورید (سوره ق آیه 16 ).
سپس اضافه می کند: ((من دعای دعا کننده را به هنگامی که مرا می خواند اجابت می کنم )) (اجیب دعوة الداع اذا دعان ).
((بنابراین باید بندگان من دعوت مرا بپذیرند)) (فلیستجیبوا لی ).
((و به من ایمان آورند)) (و لیؤمنوا بی ).
((باشد که راه خود را پیدا کنند و به مقصد برسند)) (لعلهم یرشدون ) جالب اینکه در این آیه کوتاه خداوند هفت مرتبه به ذات پاک خود اشاره کرده و هفت بار به بندگان ! و از این راه نهایت پیوستگی و قرب و ارتباط و محبت خود را نسبت به آنان مجسم ساخته است !.
((عبدالله بن سنان )) می گوید از امام صادق (علیه السلام ) شنیدم که فرمود:
((زیاد دعا کنید زیرا دعا کلید بخشش خداوند و وسیله رسیدن به هر حاجت
@@تفسیر نمونه، جلد1، صفحه 639@@@
است، نعمتها و رحمتهائی نزد پروردگار است که جز با دعا نمی توان به آن رسید! و بدان هر در را که بکوبی عاقبت گشوده خواهد شد!**اصول کافی جلد 2 صفحه 468.***
آری او به ما نزدیک است، چگونه ممکن است از ما دور باشد در حالی که میان ما و قلب ما جای او است ! (و اعلموا ان الله یحول بین المرء و قلبه ) سوره انفال آیه 24).
نکته ها