2-- انتظار دردناک !
از آیه فوق، استفاده می شود که پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلم ) علاقه خاصی (به کعبه داشت و انتظار آن را می کشید که فرمان قبله بودن آن صادر گردد، علت این امر را در علاقه شدید پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلم ) به ابراهیم (علیه السلام ) و آثار او باید جستجو کرد، از این گذشته ((کعبه )) قدیمی ترین خانه توحید بود، او می دانست که ((بیت المقدس )) قبله موقتی مسلمانان است، و آرزو داشت قبله اصلی و نهائی زودتر تعیین گردد.
@@تفسیر نمونه، جلد 1، صفحه : 493@@@
اما از آنجا که پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلم ) تسلیم فرمان خدا بود حتی این تقاضا را بر زبان نیاورد، تنها نگاه های انتظار آمیزش به آسمان نشان می داد که او عشق و شوق شدیدی در دل دارد.
ضمنا تعبیر به ((آسمان )) شاید به خاطر این باشد که ((فرشته وحی )) از طرف بالا بر او نازل می شد و گرنه می دانیم نه خداوند مکانی دارد، و نه وحی او محل معینی .
3-- معنی ((شطر))
موضوع دیگری که در اینجا قابل دقت است اینکه : در آیه فوق به جای کلمه کعبه، ((شطر المسجد الحرام )) ذکر شده .
این تعبیر ممکن است به خاطر آن باشد که برای آنها که در نقاط دور از مکه نماز می خوانند محاذات با خانه کعبه بسیار دشوار یا غیر ممکن است، لذا به جای خانه ((کعبه )) ((مسجد الحرام )) که محل وسیعتری است، ذکر شده، و مخصوصا کلمه ((شطر)) که به معنی سمت و جانب است، انتخاب گردیده، تا انجام این دستور اسلامی، برای همگان در هر جا باشند میسر گردد، بعلاوه تکلیف صفهای طولانی نماز جماعت که در بسیاری اوقات از طول کعبه بیشتر است روشن شود.
بدیهی است محاذات دقیق با خانه کعبه و حتی با مسجد الحرام گرچه برای کسانی که از دور نماز می خوانند کار بسیار مشکلی است، ولی ایستادن به سمت آن برای همه آسان است .**بعضی از مفسران گفته اند که یکی از معانی (شطر) نصف است، و بنابراین مفهوم (شطر المسجد الحرام) با مفهوم (وسط المسجد الحرام) یکی خواهد بود، و می دانیم خانه کعبه در وسط مسجد الحرام واقع شده است (تفسیر کبیر فخر رازی ذیل آیه مورد بحث.***
@@تفسیر نمونه، جلد 1، صفحه : 494@@@
4-- خطاب همگانی
بدون شک خطابات قرآن ولو در ظاهر متوجه پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلم ) باشد، مفهوم عامی دارد که شامل همه مسلمانان می شود (جز موارد معدودی که دلیل بر اختصاص آن به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلم ) در دست داریم ) با توجه به این امر این سؤال پیش می آید که چرا در آیه فوق یک بار به پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلم ) دستور می دهد که رو به سوی مسجد الحرام نماز بخواند، و یکبار همه مؤمنان را مخاطب ساخته ؟.
این تکرار ممکن است به این دلیل باشد که مساءله تغییر قبله یک مساءله جنجالی و پر سر و صدا بود، و امکان داشت، به خاطر جنجالها و سمپاشیها، ذهن افراد تازه مسلمان مشوب گردد، و به عذر اینکه خطاب ((فول و جهک )) مخصوص پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلم ) است از زیر بار نماز خواندن به جانب کعبه شانه خالی کنند، لذا خداوند بعد از این خطاب مخصوص، یک خطاب عام متوجه همه مسلمانان کرد تا تاءکید کند که این تغییر قبله به هیچوجه یک امر خصوصی نیست بلکه برای عموم مسلمانها است .
5-- آیا تغییر قبله به خاطر خشنودی پیامبربود؟
جمله ((قبلة ترضاها)) (قبله ای که از آن خشنود شوی ) ممکن است این توهم را ایجاد کند که این تغییر به خاطر خشنودی پیامبر صورت گرفت ولی این توهم با توجه به این نکته از میان می رود که بیت المقدس قبله موقت بود، و پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلم ) انتظار اعلام قبله نهائی را می کشید که با صدور فرمان آن از یک سو زبان طعن یهود از مسلمانان قطع می شد، و از سوی دیگر موجبات علاقمندی بیشتری در مردم حجاز که توجه خاصی به کعبه داشتند برای پذیرش آئین اسلام فراهم می ساخت، ضمنا اعلام قبله نخستین نیز این اثر را داشت که اسلام را از اینکه یک آئین نژادی باشد جدا کرد، بعلاوه قلم بطلان بر بتهای بت پرستان که
@@تفسیر نمونه، جلد 1، صفحه : 495@@@
در کعبه قرار داشتند کشیده بود.