سوره انبیا آیه 21
(21) أَمِ اتَّخَذُواْ ءَالِهَةً مِّنَ الْأَرْضِ هُمْ یُنشِرُونَ
آیا خدایانی که (کفّار) از زمین انتخاب کرده اند، مردگان را زنده می کنند؟
نکته ها:
در مالکیّت مجازی، هر چه انسان به مولی نزدیکتر می شود، کمتر حساب می برد و لذا گاهی هم خلاف می کند ولی در مالکیّت حقیقی، هر چه انسان به معبود نزدیکتر می شود، بیشتر عبادت می کند.**تفسیر المیزان.*** (و من عنده لا یستکبرون)
در خطبه ی اوّل نهج البلاغه درباره ی آمده است: «لا یغشاهم نوم العیون و لا سهو العقول ولافترة الابدان ولا غفلة النسیان» یعنی خواب، فراموشی، خستگی و غفلت در ملائکه نیست.
پیام ها:
1- مالکیّت حقیقی جهان هستی، تنها از آن خداوند است. (و له من فی...) (پس اکنون که مملوک او هستیم، به وظیفه ی بندگی خود عمل کنیم.)
2- عبادت و بندگی منحصر به انسان نیست. (و من عنده ...)
3- در آسمان ها موجوداتی با شعور هستند. (کلمه «مَن» در جمله (مَن فی السموات) که در مقابل (مَن عنده) آمده، نشانه ی موجوداتی باشعور، غیر از فرشتگان است.)
4- بعضی از مخلوقات خداوند به مقام قرب او می رسند. (و من عنده)
5 - ریشه ی ترک عبادت، تکبّر است. (لا یستکبرون عن عبادته)
6- عبادت، انسان را با فرشتگان همسو می کند. (لا یستکبرون عن عبادته)
7- نشاط، مایه ارزشمندی عبادت است. (لا یستحسرون)
8 - فرشتگان، خواب ندارند. (یسبحون اللیل والنهار)
9- تداوم عبادت، به آن ارزش می دهد. (یسبحون اللیل والنهار - لا یفترون)
10- عقائد باطل را زیر سؤال ببریم. (ام اتخذوا الهة من الارض هم ینشرون)
سوره انبیا آیه 22
(22) لَوْ کَانَ فِیهِمَآ ءَالِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا فَسُبْحَنَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ
اگر در آسمان ها و زمین خدایانی جز اللّه بود، هر آینه آن دو فاسد می شدند، پس منزّه است خداوندِ پروردگار عرش، از آنچه (ناآگاهان) توصیف می کنند.
نکته ها:
اگر به کتابی که نویسنده ی آن چند نفر باشند نگاهی دقیق بیندازیم، بخوبی خواهیم دید که جملات، سیاق و محتوای هر قسمت از کتاب با بخش دیگر آن متفاوت است و بدیهی است که هر چه کتاب، بزرگتر و مفصل تر باشد، این اختلاف، بیشتر و بارزتر خواهد بود، زیرا بر فرض که در نوشتن یک جمله، یک سطر و یا یک صفحه، هماهنگی تصادفی پیدا شود ولی در کتاب بزرگ هستی، این هماهنگی و نظم بدون پروردگاری یکتا محال است.
سؤال: اگر خدایی یکتا در مصدر امور است،پس تضادهای موجود برای چیست؟
پاسخ: اگر بشود نام آنها را تضاد گذاشت، باید گفت از نوع تضاد دو لبه قیچی و یا دو کفّه ی ترازوست که تحت یک تدبیر و برای انجام یک هدف صورت می پذیرد و یا مثل حرکت متضاد دو دست یک انسان برای فشار دادن پارچه ای است که می خواهد آب آن را بگیرد می باشد.
هشام بن حَکَم از امام صادق علیه السلام پرسید: دلیل یکتایی خداوند چیست؟ حضرت فرمود: «اتصال التدبیر وتمام الصنع کما قال اللّه عزّوجلّ: (لوکان فیهما...)» پیوستگی و انسجام تدبیر جهان وکامل بودن آفرینش، دلیل وحدانیّت اوست.**توحید صدوق، ص 250.***
این آیه در پاسخ کسانی است که برای هر چیز و هر امری، ربّ، مدبر و خدایی قائل بودند و لذا فرمود: «ربّ العرش» یعنی پروردگار همه هستی، اللّه است.
پیام ها:
1- تعدّد پروردگار، امری محال است. (لوکان) (کلمه «لَو» در جایی بکار می رود که انجام شدنی نباشد.)
2- خدای آسمان ها و زمین یکی است. (فیهما) بر خلاف مشرکین که برای هر کدام از آسمان ها و زمین، ربّی قائل بودند، قرآن پروردگار همه را یکی می داند. (و هوالذی فی السماء اله و فی الارض اله)**زخرف، 84.***
3- تعدّد در مدیریّت، مایه ی از هم پاشیدگی و فساد است. (آلهة - لفسدتا)
4- به هنگام ذکر سخن باطل، تنزیه خداوند لازم است. (لوکان فیهما - فسبحان اللّه)
5 - تسبیح خداوند باید پس از آگاهی و بر اساس استدلال و منطق باشد نه کورکورانه و از روی لقلقه ی زبان. (لوکان فیهما - فسبحان اللّه) (اوّل استدلال شد که اگر دو مدیریّت بود هستی به فساد کشیده می شد سپس تسبیح خدا آمد. (سبحان اللّه عمّا یصفون))
سوره انبیا آیه 23
(23) لَا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَهُمْ یُسْئَلُونَ
او (خداوند) از آنچه انجام می دهد سؤال نمی شود، امّا آنها (مردم، در انجام کارهایشان) مورد بازخواست قرار می گیرند.
نکته ها:
مسئولیّتِ پاسخگویی انسان در قبال کارهایی که انجام می دهد، بارها در قرآن مطرح شده است، از آن جمله می فرماید: (فو ربّک لنسئلنّهم اجمعین)**حجر، 92.*** به پروردگارت سوگند که از همه ی مردم سؤال خواهیم کرد. و یا در جایی دیگر می خوانیم: (و قفوهم انّهم مسئولون)**صافّات، 24.*** آنها را متوقّف کنید، آنها باید بازخواست شوند. به هر حال در روز قیامت، از افکار و نیات، از جوانی و عمر، از درآمد و مصرف، از انتخاب رهبر و اطاعت از بزرگان، سؤال خواهد شد.
سؤال: چگونه است که در آیه دیگری می فرماید: از هیچ جنّ و انسی سؤال نمی شود؟ (فیومئذٍ لا یسئل عن ذنبه انس ولا جان)**الرحمن، 39.***
پاسخ: در قیامت صحنه ها متفاوت است و هر صحنه ای شرایط خاص خود را دارد. مثلاً در یک موقف وقتی از انسان ها سؤال شود، آنها می توانند با زبان پاسخ گو باشند، امّا در موقف دیگر بر لب های آنان مهر می زنند و دیگر اعضا وجوارح به شهادت بر اعمال می پردازند.
پیام ها:
1- خداوند، مالک حقیقی ومطلق هستی است و مالک در تصرّف در محکومش، مورد مؤاخذه واقع نمی شود. (ربّ العرش... لا یسئل)
2- کسی می تواند سؤال کند که طلبی و یا حقّی داشته باشد و هیچ کس از خداوند طلبی و یا بر او حقّی ندارد. (لا یسئل)
3- کسی می تواند از خداوند بازخواست کند که مافوق او و بر او برتری داشته باشد و چنین موجودی نیست. (لا یسئل)
4- انسان ها در قبال کارهایشان مسئول و متعهّدند. (و هم یسئلون)
5 - سؤال ومؤاخذه، بهترین نشانه بر مسئولیّت ومهم ترین علامت بر آزادی و اختیار انسان هاست.**در حدیثی از امام رضا علیه السلام آمده است که خداوند به آدم علیه السلام خطاب فرمود: «یابن آدم، بمشیّتی کنت انت الذی تشاء لنفسک ما تشاء» یعنی من اراده کرده ام که تو با خواست خودت آزاد باشی. (تفسیر صافی) ***(وهم یسئلون) (آری انسان مجبور بازخواست نمی شود)
زیرا بازخواست و سؤال از شخصی غیر مسئول و مجبور، عقلاً قبیح است.