سوره انبیاء آیه 1
(1) اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَهُمْ فِی غَفْلَةٍ مُّعْرِضُونَ
(زمان) حساب مردم نزدیک شده است، در حالی که آنان در بی خبری، (از آن) روی گردانند!
نکته ها:
سؤال: با توجّه به اینکه معنای «غفلت» بی توجّهی نسبت به چیزی، و معنای «اعراض» روی گرداندن با توجّه از چیزی است، پس چگونه غفلت و اعراض در کنار هم مطرح شده اند؟
پاسخ: غفلت و بی توجّهی دو گونه است:
الف: غفلتی که شخص با هشدار بیدار می شود.
ب: غفلتی که مقدّمه ی اعراض است، یعنی شخصِ غافل نمی خواهد بیدار شود. همچون کسی که خودش را به خواب زده که با صدا زدن نیز چشم خود را باز نمی کند.
از آنجا که غالب مردم از معاد و حساب غافلند، خداوند این غفلت را به همه مردم نسبت داده است وگرنه همیشه گروهی از مردم، استثنا هستند. در آیه 97 همین سوره، به اقرار به غفلت از زبان خود مردم نیز اشاره شده است. «یا ویلنا قد کنا فی غفلة من هذا»
نگاهی به مسئله حساب در روز قیامت
آنچه از آیات بدست می آید این است که:
1- همه ی افراد مورد سؤال قرار می گیرند. (فلنسئلنّ الذین ارسل الیهم ولنسئلنّ المرسلین)**اعراف، 16.***
2- همه ی اعمال مورد محاسبه واقع می شود. (لتُسئلنّ عما کنتم تعملون)**نحل، 93.***
3- همه ی احوال مورد رسیدگی قرار می گیرد. (ان تبدوا ما فی انفسکم او تخفوه یحاسبکم به الله)**بقره، 284.***
4- از همه ی اعضای بدن انسان سؤال خواهد شد. (انّ السمع والبصر و... کلّ اولئک کان عنه مسئولا)**اسراء، 36.***
5 - از نعمت های الهی سؤال می شود. (و لتسئلنّ یومئذٍ عن النعیم)**نحل، 93.***
6- همه کارها را در هر کجا و به هر اندازه که باشد حاضر خواهند ساخت. (ان تک مثقال حبةّ من خردل فتکن فی صخرة)**لقمان، 16.***
در اوّلین سؤال، از نماز خواهند پرسید و به حساب امور مهمی چون، جوانی، عمر، راه کسب درآمد و هزینه ی آن و بویژه مسأله ی رهبری و ولایت خواهند پرداخت وهمین بس که خداوند، خود، حسابرسی خواهد بود. (کفی بناحاسبین)**انبیاء، 47.***
پیام ها:
1- حسابرسی مردم قطعی است. (اقترب) (بکار رفتن فعل ماضی به جای مضارع، نشانه ی قطعی بودن است.)
2- قیامت و زمان حسابرسی را دور نپنداریم. (اقترب)
3- حساب، برای همه انسان هاست. (للناس)
4- نظم وحساب، لازمه ی یک زندگی کامل است. (حسابهم) (انسان، پدیده ای تصادفی نیست، بلکه موجودی هدفدار و بر مبنای حساب و محاسبه است.)
5 - گاهی باید برای جذب حواسها، سخن را کوبنده و هشدار دهنده آغاز کرد. سوره با جمله (اقترب للناس حسابهم) شروع شده است.
6- این حساب است که به سراغ انسان ها می آید، هر چند آنان از حساب، غافل باشند ویا از آن بگریزند. (اقترب للناس حسابهم) ونفرمود: «اقترب الناس الی حسابهم»
7- غفلت، زمانی خطرناک است که بر اساس بی اعتنایی باشد. (غفلة معرضون)
سوره انبیا آیه 2
(2) مَا یَأْتِیهِم مِّن ذِکْرٍ مِّن رَّبِّهِم مُّحْدَثٍ إِلَّا اسْتَمَعُوهُ وَهُمْ یَلْعَبُونَ
هیچ پند تازه ای از طرف پروردگارشان برای آنان نیامد، مگر اینکه آن را شنیدند و (باز) سرگرم بازی شدند.
نکته ها:
مسأله ی قدیم یا حادث بودن کلام خدا، از جمله مسائلی است که در زمان خلفای بنی عباس مطرح شد و مورد جرّ وبحث فراوان قرار گرفت. به نظر می رسد که طرح این بحث، بیشتر جنبه سیاسی داشت تا مردم را از امور اساسی و حقایق اصیل اسلامی و برخورد با حکّام ستمگر، منصرف سازند. بدیهی است که محتوای قرآن، از علم خداوند سرچشمه گرفته و قدیم است، ولی الفاظ آن که بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شده، حادث و جدید است. به هر حال، این گونه مباحث، مشکلی را از افراد و جامعه حل نمی کند و امامان ما نیز از آن پرهیز داشته اند.**تفسیر نمونه.***
پیام ها:
1- تذکّرات الهی با تداوم و تکرار همراه است. (ما یأتیهم) (فعل مضارع)
2- تذکّر و تربیت، ملازم یکدیگرند. (ذکر من ربّهم)
3- قرآن، مایه ی ذکر است. (ذکر من ربّهم)
4- نوآوری در تذکّر، یک ارزش است. (ذکر من ربّهم محدث)
5 - گوش دادن وفهمیدن کافی نیست، پذیرش وعمل لازم است. (استمعوه و هم یلعبون)
6- سرچشمه لهو و لعب، غفلت و اعراض است. (فی غفلة معرضون - یلعبون)
7- زندگی به دور از وحی و یاد الهی، بازیچه ای بیش نیست. (و هم یلعبون)
سوره انبیا آیه 3
(3) لَاهِیَةً قُلُوبُهُمْ وَأَسَرُّواْ النَّجْوَی الَّذِینَ ظَلَمُواْ هَلْ هَذَآ إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ أَفَتَأْتُونَ السِّحْرَ وَأَنتُمْ تُبْصِرُونَ
در حالی که دلهای آنان (از حقّ، غافل و به چیز دیگری) سرگرم است و کسانی که (کافر شدند و به خود) ستم کردند، مخفیانه نجوی می کنند که آیا این (مرد) جز بشری مثل شماست؟ آیا با اینکه می بینید به سوی سحر می روید؟!
پیام ها:
1- سرگرمی به مسائل بی ارزش انسان را از توجّه به مسائل اصلی مثل حساب و قیامت غافل می کند. (و هم فی غفلة... لاهیة قلوبهم)
2- افراد منحرف، انحراف خود را توجیه می کنند. (بشر مثلکم افتأتون السحر)
3- تا دل از خدا غافل نشود، انسان، آیات الهی را به بازی نمی گیرد. (یلعبون - لاهیة قلوبهم)
4- مخالفان انبیا، در پنهان توطئه می کنند ومعجزات را سحر وجادو می شمرند. (و اسروا النجوی - افتأتون السحر)
5 - کفّار با پوشاندن حقایق، نسبت به خود و دیگران ظلم می کنند. (ظلموا)
6- تهمت ستمگران به انبیا نشانه آن است که مکتب انبیا ظلم ستیز است. (الذین ظلموا... هل هذا الابشرٌ)
7- زندگی انبیا در میان مردم وبسیار ساده و عادّی بود. (بشر مثلکم)