سوره طه آیه 119
(119) وَأَنَّکَ لَا تَظْمَؤُاْ فِیهَا وَلَا تَضْحَی
ودر آنجا (بهشت)، نه تشنه می شوی و نه از حرارت آفتاب آزار می بینی.
نکته ها:
گرچه شیطان در اینجا، تنها دشمن آدم و حوا معرّفی شده است، ولی در جای دیگر به دشمنی او با همه ی انسان ها هشدار داده شده است. (عدوٌ لکم)**نساء، 92.***
مراد از (تشقی) در اینجا، مشقّت های زندگی مادّی است که از آیات بعدی استفاده می شود که می فرماید: در بهشت، گرسنگی، برهنگی و تشنگی نیست، یعنی اگر از بهشت بیرون شدید، به مشقّت مبتلا خواهید شد.
پیام ها:
1- از بزرگ ترین الطاف الهی بر بندگان، معرّفی خطر شیطان است. (هذا عدوٌ)
2- جنگ و دشمنی میان حقّ و باطل، از ابتدای آفرینش انسان وجود داشته است. (هذا عدوٌ لک و لزوجک)
3- زن و مرد، هر دو در تیررس تبلیغات دشمن و وسوسه های شیطان قرار دارند. (عدوٌ لک و لزوجک)
4- سنّت الهی بر اتمام حجّت با بندگان است. (هذا عدوٌ لک و لزوجک)
5 - زندگی در دنیا، همراه با مشقّت است. (فتشقی)
6- نیازها و خواسته های اولیّه ی انسان در چهار چیز نمود پیدا می کند: گرسنگی و تشنگی که مشقّت درونی است وبرهنگی وبی مسکنی که مشقّت بیرونی است و در آیه به هر چهار مورد اشاره شده است. (الاّ تجوع، لاتعری، لاتظمأ لاتضحی)
سوره طه آیه 120
(120) فَوَسْوَسَ إِلَیْهِ الشَّیْطَنُ قَالَ یََادَمُ هَلْ أَدُلُّکَ عَلَی شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْکٍ لَّا یَبْلَی
پس شیطان او را وسوسه کرد (و) گفت: ای آدم! آیا (می خواهی که) تو را به درخت جاودانگی و مُلک (و پادشاهی) فنا ناپذیر راهنمایی کنم؟!
سوره طه آیه 121
(121) فَأَکَلَا مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْءَتُهُمَا وَطَفِقَا یَخْصِفَانِ عَلَیْهِمَا مِن وَرَقِ الْجَنَّةِ وَعَصَی ءَادَمُ رَبَّهُ فَغَوَی
پس (آدم و همسرش فریفته شده و) هر دو از آن (درخت ممنوعه) خوردند، پس (به ناگاه لباس هایشان ریخت و) شرمگاهشان برای آنان ظاهر شد و (ناچاراً) هر دو به چسبانیدن برگ (درختان) بهشت بر خودشان مشغول شدند و (این چنین) آدم پروردگارش را نافرمانی کرد و بیراهه رفت.
نکته ها:
شیطان، نام دیگر ابلیس است. (فسجدوا الا ابلیس... فوسوس الیه الشیطان)
وسوسه شدن آدم، قبل از رسیدن او به مقام نبوّت بوده است.**تفسیر کبیر فخررازی.***
سیدبن طاووس (ره) در بیان لطیفی می فرماید: شیطان ابتدا با شعار راهنمایی و دلالت به سراغ آدم آمد، (هل ادلّک) وبعد او را تدلیه و وسوسه کرد (فدلاّهما بغرور)**اعراف، 22.***، پس وای به حال ما که شیطان از ابتدا به قصد اغرا وفریب ما می آید. (فبعزّتک لاغوینّهم اجمعین)**ص، 82.***
کلمه «غَوی » از «غَیّ» در برابر رشد است، یعنی راهی که انسان را از مقصد باز می دارد. خداوند درباره ی آدم فرمود: «فغوی» امّا درباره ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: (ما ضلّ صاحبکم و ما غوی)**نجم، 2.***
وسوسه ی شیطان، اختیار انسان را سلب نمی کند، از این رو بعد از وسوسه شدن، انسان مورد ملامت خود و دیگران قرار می گیرد، در حالی که اگر وسوسه، اختیار انسان ها را سلب می کرد، دیگر کسی از آنها انتقاد نمی کرد.
گناه حضرت آدم
در ارتباط با جمله (عصی آدم ربّه فغوی) چند احتمال داده شده است:
الف: آدم گناه نکرد، بلکه مرتکب ترک اولی شد و «غوی» یعنی رشد نکرد، نه اینکه گمراه شد.
ب: نهی آدم از درخت ممنوعه، نهی ارشادی بود، نه نهی مولوی.**تفسیر المیزان.***
ج: «عصیان» هم در ترک واجب بکار می رود و هم در ترک مستحب.**تفسیر نمونه.***
امّا هیچ کدام از این احتمالات مورد پذیرش نیست زیرا؛
اوّلاً: این آیه و آیات مشابه آن صراحت در عصیان آدم دارند.
ثانیاً: دلیلی بر ارشادی بودن نهی نداریم.
ثالثاً: ادعای نبودن حکم تکلیفی در آن زمان درست نیست، زیرا در این صورت باید بگوییم که شیطان هم مرتکب خلافی نشده و گناه نکرده است.
رابعاً: مگر توبه از کار منهیّ عنه با نهی ارشادی معنا دارد؟
خامساً: عصیان در قرآن، تنها به معنای گناه بکار رفته است.
بنابراین بهتر است به سراغ امام معصوم برویم آنجا که مأمون از امام رضا علیه السلام پرسید: اگر پیامبران معصومند، پس معنای آیه (و عصی آدم ربّه فغوی) چیست؟ امام علیه السلام فرمودند: «کان ذلک من آدم قبل النبوة... من الذنوب الّتی تجوز علی الانبیاء قبل نزول الوحی علیهم...»**بحار، ج 11، ص 164 ؛ عیون اخبارالرضا، ج 1، ص 195.*** یعنی نافرمانی حضرت آدم قبل از بعثت او بوده است و خلافی بوده که ارتکاب آن با مقام نبوّت منافاتی ندارد.
پیام ها:
1- راه نفوذ شیطان، تمایلات انسانی است. (هل ادلّک علی شجرة الخلد)
(شیطان بر نیازها وخواسته های آدمی آگاه بوده است لذا آدم را از راه میل به جاودانگی، اغفال کرد. آری آرزوهای طول ودراز، انسان را به گناه می کشاند.)
2- شیاطین از نام ها و عناوین زیبا و جذاب برای انحراف مردم و مقاصد شوم خود استفاده می کنند. (هل ادلّک علی شجرة الخلد)
3- دروغ، ابزار شیطان برای فریفتن انسان هاست. (هل ادلّک علی شجرة الخلد)
4- اگر اولیای الهی لغزش داشته باشند، فوراً تنبیه می شوند. (فبدت)
5 - ظاهر شدن زشتی ها وبرهنگی، اوّلین اثر عصیان آدم بود. (فبدت لهما)
6- پوشش برای انسان، کرامت وزیبایی، وبرهنگی، پستی وزشتی است. (سوءاتهما)
7- لقمه ی نابجا، سبب ریختن شرم وحیا و ظهور زشتی ها می شود. (فاکلا... فبدت لهما سوءاتهما)
8 - پوشاندن زشتی، در فطرت تمام انسان هاست. (و طفقا یخصفان)
9- مخالفت با امر خدا، مخالفت با رشد وتربیت خود انسان است. (عصی آدم ربّه)
10- پیامدهای گناه برای تمامی مرتکبان آن یکسان نیست. (فاکلا... عصی آدم) (با اینکه هر دو نافرمانی کرده و از درخت ممنوعه خوردند، ولی معصیت به آدم نسبت داده شده است.)
11- گناه سبب محرومیت انسان می شود. (عصی... فغوی)