سوره اِسراء آیه 78
(78) أَقِمِ الصَّلَوةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلَی غَسَقِ الَّیْلِ وَقُرْءَانَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْءَانَ الْفَجْرِ کَانَ مَشْهُوداً
نماز را به هنگام بازگشت خورشید (به سمت مغرب) تا تاریکی شب، بپادار، و همچنین قرآنِ سپیده دمان را. همانا (قرائت) قرآن (به هنگام) فجر (در نماز صبح) مورد مشاهده (فرشتگان) است.
نکته ها:
«دلوک»، هنگامی است که خورشید از وسط آسمان روبه مغرب میل می کند که زوال نامیده می شود، ووقت نماز ظهر و عصر است. و «غَسق اللیل» وقت نماز مغرب و عشاست که تاریکی، فراگیر می شود و «فجر»، وقت نماز صبح است.**تفسیر اطیب البیان.***
امام صادق علیه السلام می فرماید: اوّلین نمازی که واجب شد نماز ظهر بود. و آنگاه این آیه را تلاوت فرمودند.**کافی، ج 3، ص 275.*** در روایت دیگری آمده است: اگر نماز صبح در اوّل فجر اقامه شود، فرشتگان شب و روز هر دو آن را ثبت می کنند.**کافی، ج 3، ص 275.*** و «مشهود» بودن نماز صبح نیز ممکن است به همین معنا باشد.**تفسیر المیزان.*** یعنی هر دو گروه فرشتگان آن را مشاهده کرده و بر آن گواهی می دهند.
پیام ها:
1- معیار شناخت اوقات در اسلام، طبیعی است به نحوی که قابل فهم و درک همه کس در همه جا و همیشه باشد. (دلوک الشمس، غسق اللیل، الفجر)
2- برنامه های دینی، زمان بندی شده است. (لدلوک الشمس الی غسق اللیل)
3- نماز تنها عبادتی است که به نام «قرآن» توصیف شده است. (قرآن الفجر)
4- قرآن و تلاوت آن در نماز، محور اصلی است. (قرآن الفجر)**پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «لاصلوة الاّ بقرآن». کنزالعمّال، ح 19698.***
5 - در میان نمازها، نماز صبح جایگاه ویژه ای دارد. (انّ قرآن الفجر کان مشهوداً)
سوره اِسراء آیه 79
(79) وَمِنَ الَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّکَ عَسَی أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَاماً مَّحْمُوداً
و پاسی از شب را بیدار باش و تهجّد و عبادت کن، و این وظیفه ای افزون برای توست، باشد که پروردگارت تو را به مقامی محمود وپسندیده برانگیزد.
نکته ها:
«هَجود» به معنای خوابیدن است و «تَهجّد» به معنای برطرف کردن خواب با عبادت می باشد.
نماز شب از نمازهای بسیار با فضیلت است و در سوره های مزّمل و مدّثر آمده است: (قم اللّیل الاّ قلیلاً) در روایات بیش از 30 فضیلت برای نمازشب برشمرده شده است که به برخی از فضایل آن اشاره می شود:
* تمام انبیا نمازشب داشتند. نماز شب، رمز سلامتی بدن وروشنایی قبر است. نماز شب، در اخلاق، رزق، برطرف شدن اندوه، ادای دین و نورچشم مؤثّر است.**سفینة البحار.***
* نماز شب، گناه روز را محو می کند و نور قیامت است.**بحار، ج 84، ص 140.***
* امام صادق علیه السلام می فرماید: پاداش نماز شب آن قدر زیاد است که خداوند می فرماید: (فلاتعلم نفس ما اخفی لهم من قرة اعین جزاء بما کانوا یعملون) هیچ کس پاداشی را که برای آنان در نظر گرفته شده نمی داند.**سجده، 16.***
* امام صادق علیه السلام می فرماید: شرف مؤمن، نماز شب است و عزّتش، آزار واذیّت نکردن مردم.
* ابوذر کنار کعبه مردم را نصیحت می کرد که برای وحشت و تنهایی قبر، در دل شب دو رکعت نماز بخوانید.
* محروم کسی است که از نماز شب محروم باشد.
* بهترین شما کسی است که اطعام کند، سلام را آشکارا بدهد و هنگامی که مردم در خوابند، نماز بخواند.
سه چیز بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله واجب بود و بر دیگران مستحبّ: نماز شب، مسواک و سحرخیزی.**تفسیر فرقان.***
در کلمه ی «مقاماً» عظمت نهفته است (به خاطر تنوین) و در روایات آمده که «مقام محمود» همان شفاعت است.**تفسیر نورالثقلین.***
حضرت علی علیه السلام می فرماید: اعمال بد و گناهان انسان، موجب محرومیّت از نمازشب می شود.**بحار، ج 87، ص 145.***
خداوند به تمام قطعات زمان سوگند یاد کرده است. مثلاً: (والفجر)**فجر، 1.***، (والصبح)**مدّثر، 34.***، (والنهار)**شمس، 3.***، (والعصر) اما به سحر سه بار سوگند یاد شده است: (واللیل اذا یسر)**فجر، 4.***، (واللیل اذا عسعس)**تکویر، 17.***، (واللیل اذ ادبر)**مدّثر، 33.*** یعنی سوگند به شب هنگام تمام شدنش. و در باره ی استغفار در سحر دو آیه آمده است: (وبالاسحار هم یستغفرون)**ذاریات، 18.***، (المستغفرین بالاسحار)**آل عمران، 17.***
پیام ها:
1- نماز شب بر پیامبر اسلام واجب بود. (فتهّجد به نافلة لک) آری مقام رهبری، مستلزم تکالیف سنگین تری است.
2- دل شب بهترین زمان برای عبادت است. (و من اللیل فتهجّد)
3- مقامات پسندیده معنوی، در سایه ی عبادت وعبودیّت پیدا می شود. (فتهّجد، مقاماً محموداً)
4- ما با عبادت های خویش، حقی بر خدا نداریم که طلب کنیم، هرچه هست، امید است و فضل او. (عسی)
5 - نماز شب به تنهایی کافی نیست، کمالات دیگری نیز لازم است. (عسی)
6- تا کسی خود گامی به سوی کمال برندارد، خداوند او را به مقامی نمی رساند. (فتهجّد... یبعثک ربّک)
7- مقامی ارزشمند است که نزد خدا پسندیده باشد، وگرنه شهرت های پوچ، ارزشمند و ماندگار نیست. آری دود به هوا و بالا می رود، ولی روسیاه است. (یبعثک ربّک)
8 - خداوند، خودش شفاعت را برای اولیا پسندیده است، نه آنکه اولیای الهی نسبت به بندگان از خدا مهربان تر باشند. (یبعثک ربّک مقاماً محموداً)
سوره اِسراء آیه 80
(80) وَقُل رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِّی مِن لَّدُنکَ سُلْطَناً نَّصِیراً
و بگو: پروردگارا! مرا با ورودی نیکو و صادقانه وارد (کارها) کن و با خروجی نیکو بیرون آر و برای من از پیش خودت سلطه و برهانی نیرومند قرار ده.
نکته ها:
صدق، بهترین وصف و حالت یک کار و یک شخص در آغاز و انجام آن است. چه بسا کارهایی که آغاز غیر صادقانه دارد و با قصد ریا، سمعه، فریب، برتری جویی و مانند آن شروع می شود، یا آغازی صادقانه دارد، ولی پایانی آمیخته به غرور، عُجب، منّت، حبط و سوءعاقب پیدا می کند و برکات آن محو می شود. رمز شکست بسیاری از حرکت ها، نبود صداقت در آنها و قطع امداد الهی از آن است.
امام صادق علیه السلام می فرماید: هرگاه برای ورود به کاری، ترس و وحشت داشتی این آیه را بخوان و اقدام کن.**تفسیر نورالثقلین.***
انسان به جایی می رسد که از «صدّیّقین» می شود، هرچه می گوید عمل می کند و هرچه را عمل می کند، می گوید.**تفسیر المیزان.*** قلب و زبان و عملش یکی می شود.
از مصادیق «سلطان نصیر»، داشتن جانشینی لایق، یاری باوفا و وزیری دلسوز و کاردان است.
پیام ها:
1- خواسته های خود را در برابر خداوند به زبان بیاوریم. (وقل ربّ)
2- دعایی که همراه با نماز و بعد از آن باشد، اثر بیشتری دارد. (اقم الصلوة... فتهجّد... و قل ربّ...)
3- دعا کردن را هم باید از خدا آموخت که چگونه بخوانیم وچه بخواهیم. (و قل ربّ ادخلنی...)
4- یکی از اصول مدیریّت، آینده نگری و دوراندیشی است. (اخرجنی مخرج صدق)
5 - مهم تر از آغاز نیک، پایان و فرجام خوب است. نباید به آغاز شیرین دلخوش بود، بلکه باید از خطر بدعاقبتی به خدا پناه برد. (اخرجنی مخرج صدق)
6- رهبری یک نهضت جهانی که شروع و پایانش صادقانه و بی انحراف باشد، بدون دعا و استمداد از خدا و دریافت امداد الهی ممکن نیست. (ربّ اخرجنی)
7- همه ی امور به دست خداست و باید از او مدد خواست (ادخلنی، اخرجنی، اجعل)
8 - کسب قدرت برای اهداف مقدّس ارزش دارد. (واجعل لی من لدنک سلطاناً)
9- مؤمن، نصرت و امداد را تنها از خدا می طلبد. (من لدنک سلطاناً نصیرا)