سوره اِسراء آیه 28
(28) وَ إِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغَآءَ رَحْمَةٍ مِّن رَّبِّکَ تَرْجُوهَا فَقُل لَّهُمْ قَوْلًا مَّیْسُوراً
و اگر به انتظار رحمتی از پروردگارت که به آن امیدواری، از آنان اعراض می کنی، پس با آنان سخنی نرم بگو.
نکته ها:
این آیه، درباره ی برخورد مناسب با مردم است. لذا پیامبر حتّی آنگاه که در انتظار گشایش و رحمت الهی بود، اگر کسی از ایشان چیزی درخواست می کرد که حضرت آن را نداشت، برایش دعا می کرد و می فرمود: خداوند، ما و شما را از فضل خویش روزی دهد.**تفسیر لاهیجی.***
فاطمه ی زهرا علیها السلام هنگامی که برای کمک در کارهای خانه ی خود، از پیامبر کنیزی درخواست کرد، حضرت فرمود: در مسجد 400 نفرند که لباس و غذا ندارند، اگر چنین نبود، خدمتکاری برایت تعیین می کردم. آنگاه تسبیحات معروف به «تسبیح حضرت زهرا» را به او آموخت.**تفسیر نورالثقلین.***
قرآن درباره ی نحوه ی سخن گفتن با مردم، دستورهایی دارد، از جمله اینکه با آنان سخنی نرم، ملایم، آسان، استوار، معروف و رسا گفته شود. (قولاً میسوراً)، (قولاً لیّناً)**طه، 44.***، (قولاً کریماً)**اسراء، 23.***، (قولاً سدیداً)**نساء، 9.
***، (قولاً معروفاً)**نساء، 8.***، (قولاً بلیغاً)**نساء، 63.***
پیام ها:
1- پیامبران نیز گاهی دستشان برای کمک به دیگران خالی است. (ابتغاء رحمةٍ من ربّک ترجوها)
2- باید به رحمت الهی امیدوار بود. (رحمةٍ من ربّک)
3- ما از خدا طلبکار نیستیم، آنچه هم بدهد از رحمت اوست. (رحمةٍ من ربّک)
4- تلاش وامید باید در کنار هم باشد وهیچکدام به تنهایی کافی نیست. (ابتغاء... ترجوها)
5 - مؤمن در جستجوی امکانات برای رسیدگی به محرومان است. (ابتغاءرحمةٍ)
6- امکانات مادّی را از رحمت الهی بدانیم. (ابتغاء رحمة من ربّک)
7- امکانات مادّی در جهت تربیت و تکامل انسان است. (رحمةٍ من ربّک)
8 - نداشتن، عذر پذیرفته ای برای کمک نکردن است. (تعرضنّ عنهم ابتغاء...)
9- اگر نیاز مالی کسی را برطرف نکردیم، لااقل دل او را با سخن شایسته به دست آوریم. (قل لهم قولاً میسوراً)
10- به فقرا وعده ای بدهید که بتوانید عمل کنید ومشکل زا نباشد.(قل لهم قولاً میسوراً)
سوره اِسراء آیه 29
(29) وَ لَا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلَی عُنُقِکَ وَلَا تَبْسُطْهَا کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ
مَلُوماً مَّحْسُوراً
و نه دست خود را به گردنت بسته بدار (که هیچ انفاقی نکنی) و نه آن را کاملاً باز گذار که (چیزی برای خودت نماند و) سرزنش شده و حسرت خورده (به کنجی) نشینی.
نکته ها:
امام صادق علیه السلام فرمودند: مراد از «مَحسور» حسرتِ فقر و تنگدستی است.**کافی، ج 2، ص 55.***
بعضی گفته اند: «ملامت» مربوط به اوّل آیه است که درباره بخل است و «حسرت» مربوط به آخر آیه و ولخرجی است.
زنی پسر خود را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله فرستاد و از آن حضرت پیراهنش را به عنوان تبرّک درخواست کرد. پیامبر تنها پیراهن خود را داد و چون لباس دیگری نداشت، برای نماز از خانه بیرون نیامد. این آیه نازل شد تا پیام دهد که سخاوت، آن نیست که یکتا پیراهن خود را بدهی.
در روایتی دیگر آمده است: مقداری طلا، نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آوردند، پیامبر در همان زمان همه را انفاق کرد. روز بعد فقیری از حضرت درخواستی کرد. حضرت چیزی نداشت که به او بدهد. مرد فقیر حضرت را سرزنش کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله از اینکه چیزی نداشت تا به او کمک کند اندوهناک شد که این آیه نازل شد.**تفسیر نورالثقلین.***
پیام ها:
1- اسلام مکتب اعتدال و میانه روی، حتی در انفاق است. (لاتجعل، لاتبسطها)
2- افراط و تفریط، هر دو محکوم و میانه روی شیوه ی پسندیده است. (لاتجعل... لاتبسطها)
3- نتیجه ی ولخرجی، خانه نشینی و ملامت و حسرت است. (ملوماً محسوراً)
4- اسلام، هرگز به ذلّت و خواری مسلمانان راضی نیست و از هر عملی که آنان را به ذلّت کشاند، نهی کرده است. (لا تجعل... لا تبسطها...فتقعد ملوماً محسوراً)
5 - زیاده روی در انفاق، سبب باز ماندن از کارهای دیگر و موجب حسرت و اندوه است. (فتقعد ملوماً محسورا)
6- توجّه به عاقبت شوم کار، سبب دوری از آن است. (لا تجعل... فتقعد...)
7- آینده نگری از اصول مدیریّت است. (لا تجعل... فتقعد...)
سوره اِسراء آیه 30
(30) إِنَّ رَبَّکَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَآءُ وَیَقْدِرُ إِنَّهُ کَانَ بِعِبَادِهِ خَبِیراً بَصِیراً
همانا پروردگارت برای هر کس بخواهد، روزی را گشاده یا تنگ می سازد، همانا او نسبت به بندگانش آگاه و بیناست.
نکته ها:
در قرآن بطور گسترده درباره ی رزق و روزی، بحث شده است. برخی از نکاتِ آن آیات عبارت است از:
الف: رزق هر جنبنده ای بر عهده خداست. (مامن دابّةٍفی الارض الاّعلی اللّه رزقها)**هود، 6.***
ب: سرچشمه ی روزی، در آسمان است. (و فی السماء رزقکم)**ذاریات، 22.***
ج: اگر همه ی مردم رزق گسترده داشته باشند، فساد گسترش می یابد. (و لو بَسط اللّه الرزق لعباده لَبَغوا فی الارض)**شوری، 27.***
د: مردم باید تلاش کنند و به دنبال رزق بروند. (فابتغوا عنداللّه الرّزق)**عنکبوت، 17.***
ه: تقوا از عوامل گشایش و موجب توسعه در رزق است. (و من یتّق اللّه یجعل له مخرجا ویرزقه من حیث لایحتسب)**طلاق، 2.***
حضرت علی علیه السلام می فرماید: «قَدّر الأرزاق فکثّرها و قلّلها و قسّمها علی الضیق و السّعة فعدل فیها لیبتلی من اراد بمیسورها ومعسورها ولیختبر بذلک الشکر والصبر مِن غنیّها و فقیرها»**نهج البلاغه، خطبه 91.*** خداوند، روزی مردم را با کم و زیاد کردن، تقدیر کرد تا هر که را بخواهد در تنگناها و گشایش ها بیازماید و غنی و فقیر را با شکر و صبری که از خود بروز می دهد، امتحان و گزینش کند.
پیام ها:
1- کمی و زیادی رزق به دست خداست. (یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر)
2- وسعت یا تنگی رزق، از شئون ربوبیّت خدا وبرای رشد و تربیت انسان هاست. (انّ ربّک یبسط الرزق... ویقدر)
3- خواست خداوند بر اساس بصیرت و آگاهی اوست. (لمن یشاء ... خبیراً بصیراً)
4- از ترس فقرِ خود، بخل نورزید و برای نفی فقر دیگران تمام اموال خود را یکجا نبخشید، که روزی بدست خداست و فقر برخی حکیمانه است. (لاتجعل یدک... انّ ربّک یبسط الرزق)