سوره اِسراء آیه 24
(24) وَ اخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیراً
و از روی مهربانی و لطف، بال تواضع خویش را برای آنان فرودآور و بگو: پروردگارا! بر آن دو رحمت آور، همانگونه که مرا در کودکی تربیت کردند.
پیام ها:
1- فرزند در هر موقعیّتی که هست، باید متواضع باشد و کمالات خود را به رُخ والدین نکشد. (واخفض لهما جناح الذّل)
2- تواضع در برابر والدین، باید از روی مهر و محبت باشد، نه ظاهری و ساختگی، یا برای گرفتن اموال آنان. (واخفض لهما... من الرّحمة)
3- فرزند باید نسبت به پدر مادر، هم متواضع باشد، هم برایشان از خداوند رحمت بخواهد. (واخفض... و قل ربّ ارحمهما)
4- دعای فرزند در حقّ پدر و مادر مستجاب است، وگرنه خداوند دستور به دعا نمی داد. (وقل ربّ ارحمهما...)
5 - دعا به پدر و مادر، فرمان خدا و نشانه ی شکرگزاری از آنان است. (قل ربّ)
6- در دعا از کلمه «ربّ» غفلت نکنیم. (قل ربّ ارحمهما)
7- رحمت الهی، جبران زحمات تربیتی والدین است. (ربّ ارحمهما کما ربّیانی) گویا خداوند به فرزند می گوید: تو رحمت خود را دریغ مدار، واز خدا نیز استمداد کن که ادای حقّ آنان از عهده ی تو خارج است.
8 - گذشته ی خود، تلخی ها و مشکلات دوران کودکی وخردسالی را که بر والدین تحمیل شده است از یاد نبرید. (کما ربّیانی صغیراً)
9- پدر و مادر باید بر اساس محبّت فرزندان را تربیت کنند. (ارحمهما کما ربّیانی)
10- انسان باید از مربّیان خود تشکّر وقدردانی کند. (ارحمهما کما ربّیانی)
سوره اِسراء آیه 25
(25) رَّبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَا فِی نُفُوسِکُمْ إِن تَکُونُواْ صَلِحِینَ فَإِنَّهُ کَانَ لِلْأَوَّ بِینَ غَفُوراً
پروردگارتان به آنچه در درون شماست، آگاه تر (از خودتان) است. اگر صالح باشید، قطعاً او آمرزنده توبه کنندگان است.
پیام ها:
1- از شئون ربوبیّت خداوند، آگاهی اوست. (ربّکم اعلم)
2- انگیزه ما در هر کار ودر خدمت به والدین زیر نظر اوست. (ربّکم اعلم...)
3- صلاحیّت ها مربوط به درون و انگیزه هاست. (فی نفوسکم ان تکونوا صالحین)
4- اگر دل و درون، صاف و صالح باشد، دَر توبه باز است. (تکونوا صالحین... للاوّابین غفوراً)
5 - توبه ی خود را با انابه ی پی درپی انجام دهیم. (اوّابین)
6- خداوند بخشاینده است، امّا شرط برخورداری ما از مغفرت الهی، توبه است. (ان تکونوا صالحین ... للاوّابین غفوراً)
7- اگر از روی نادانی برخورد نامناسبی با والدین داشته ایم، با توبه می توانیم رحمت خدا را جلب کنیم. (صالحین... غفورا) (با توجّه به آیه ی قبل)
8 - عفو و بخشش الهی از شئون ربوبیّت اوست. (ربّکم... غفوراً)
9- یکی از نشانه های صالح بودن، توبه کردن است. (ان تکونوا صالحین... للاوّابین)
10- گاهی از افراد صالح نیز لغزشی سر می زند، که البتّه باید این کوتاهی ها را با توبه جبران کرد. (ان تکونوا صالحین... اوّابین)
سوره اِسراء آیه 26
(26) وَءَاتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ وَالْمِسْکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِیراً
حقّ خویشاوند و بیچاره و در راه مانده را ادا کن و هیچ گونه ریخت و پاش و اسرافی نکن.
نکته ها:
«تَبذیر» از ریشه ی «بَذر» به معنای ریخت و پاش است. مانند آنکه برای دو نفر مهمان، غذای ده نفر را تهیه کنیم.
امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس چیزی را در غیر مسیر طاعت خدا مصرف کند، مبذّر است.**بحار، ج 75، ص 302.*** آن حضرت در پاسخ به این سؤال که آیا در مخارج حلال نیز اسراف وجود دارد؟ فرمودند: بلی، زیرا کسی که دارایی خود را چنان بخشش کند که چیزی برای خود نگذارد، در مصرف حلال اسراف کرده است.**تفسیر نورالثقلین.***
پس از نزول این آیه، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بدنبال مراد خداوند از «ذی القربی» بود. خداوند به او وحی کرد که «فدک» را به فاطمه علیها السلام بدهد و آن حضرت «فَدک»**فدک، مزرعه ی بسیار بزرگی بود که بدون جنگ در اختیار پیامبر قرار گرفت. آن حضرت با توجّه به محبوبیّت، عصمت، زهد، امانت ودقّت اهل بیت علیهم السلام وپشتیبانی اقتصادی برای تبلیغ خط وراه آنان وفقرزدایی از امّت، آن را در اختیار اهل بیت علیهم السلام گذاشت. امّا پس از رحلت پیامبر ابوبکر آن را گرفت، سپس عمربن عبدالعزیز آن را باز گرداند، باز غصب کردند و در زمان مأمون برگردانده شد و باز هم غصب کردند. درباره ی فدک، بحث های تاریخی، حقوقی و سیاسی فراوانی است که در ذیل این آیه در تفاسیر آمده که از همه ی آن مباحث، صرف نظر می کنیم.*** را به فاطمه بخشید. امّا پس از آن حضرت، فدک را از اهل بیت به ناحقّ گرفتند واهل بیت برای گرفتن حقّ خود همواره به این آیه استناد می کردند.
مفسّران شیعه وسنّی مانند طبری، با الهام از روایات، می نویسند: امام سجاد علیه السلام در دوران اسارت وقتی همراه قافله اسرا به شام رسید، در مقام محاجّه با آنان که اسرای اهل بیت را بی دین و خارجی می خواندند، با استناد به این آیه فرمودند: مراد از «ذا القربی» ما هستیم!**احتجاج طبرسی، ج 2، ص 33 ؛ تفسیر نورالثقلین.***
برخی روایات آیه را مربوط به خمس دانسته و برخی دیگر موضوع آیه را بالاتر از مسائل مادّی دانسته و گفته اند: آیه، به پیامبر صلی الله علیه و آله فرمان می دهد که حقّ علیّ بن ابی طالب علیهما السلام را با وصیّت به جانشینی او ادا کند.**امام صادق علیه السلام درباره این آیه فرمودند: حقّ علی بن ابی طالب علیهما السلام جانشینی رسول خدا و داشتن علوم نبوی است. کافی، ج 1، ص 294. ***و مراد از تبذیر در آیه که از آن نهی شده، «غُلوّ» است.**تفسیر فرقان.***
پیام ها:
1- دستورات دینی با فطرت هماهنگ است. انسان به طور فطری در درجه اوّل به والدین و سپس به نزدیکان علاقه دارد، دستور ادای حقّ در اسلام نیز بر این اساس است. با توجّه به آیات قبل و (آت ذا القربی حقه والمسکین و ابن السبیل)
2- در انفاق، باید اولویّت ها را در نظر گرفت. اوّل والدین، سپس فامیل، بعداً فقرا و ابن السبیل. (آت ذا القربی...)
3- خویشاوندان، به گردن ما حقّ دارند وما منّتی بر آنان نداریم. (آت ذاالقربی حقه)
4- خویشاوندی، فقر و در راه ماندگی سبب پیدایش حقوق ویژه است. (آت ذاالقربی حقّه و المسکین و ابن السبیل)
5 - در پرداخت حقّ خویشاوندان، فقر شرط نیست. (آت ذا القربی حقّه والمسکین و ابن السبیل)
6- در انفاق باید اعتدال را رعایت کنیم و از حد نگذریم. (آت... و لاتبذّر)
7- ریخت و پاش و مصرف بی مورد مال، حرام است. (ولا تبذّر)
8 - انسان در مصرف مال و ثروت خود به هر شکلی آزاد نیست. (و لاتبذّر تبذیرا)