سوره اِسراء آیه 15
(15) مَنِ اهْتَدَی فَإِنَّمَا یَهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا وَ لَاتَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی وَمَا کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّی نَبْعَثَ رَسُولاً
هر کس هدایت یافت، پس همانا به سود خویش هدایت یافته است و هر کس گمراه شد، تنها به زیان خویش گمراه شده است و هیچ کس بار گناه دیگری را به دوش نمی کشد و ما هرگز عذاب کننده نبوده ایم، مگر آنکه پیامبری بفرستیم (و اتمام حجّت کنیم).
نکته ها:
با توجّه به آیات 25 انعام و 13 عنکبوت و روایات، پیشوایان کفر و گمراهی، علاوه بر بار گناهان خود، بار گناهِ پیروان خود را نیز بر دوش می کشند، بدون آنکه از گناه پیروان، چیزی برداشته شود. زیرا اسباب گ مراهی آنان را فراهم کرده اند.
پیام ها:
1- انسان در انتخاب راه، آزاد است. (مَن اهتدی ... مَن ضَلّ)
2- هدایت پذیری به سود خود انسان و کفر واعراض، به زیان خود اوست؛ سود و زیانی به خدا نمی رسد. (یهتدی لنفسه... یضلّ علیها)
3- هر کس، گرفتار عمل خویش است. (لاتزر وازرة وزر اخری)
4- اوّل باید از مثبت ها سخن گفت، بعد از منفی ها. «مَن اِهتدی» قبل از «مَن ضلّ» آمده است.
5 - سنّت خدا بر آن است که کسی یا امّتی را بدون بیان و اتمام حجّت، عذاب نکند. (ما کنّا معذّبین حتّی نبعث رسولاً)
6- عقل، به تنهایی برای سعادت بشر کافی نیست، هدایت انبیا لازم است. (حتی نبعث رسولاً)
7- انبیا برای هدایت بشر، از ابتدای خلقت بوده اند. (ماکنّا معذّبین حتّی نبعث رسولاً)
8 - لازمه ی آخرت، آمدن انبیاست، چون برای بازخواست شدن انسان، قبلاً باید شرح وظایفش را از طریق پیامبران دریافت کند. (وما کنا معذبین ...)
سوره اِسراء آیه 16
(16) وَ إِذَآ أَرَدْنَآ أَن نُّهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُواْ فِیهَا فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَهَا تَدْمِیراً
و هرگاه بخواهیم (مردم) منطقه ای را (به کیفر گناهشان) هلاک کنیم، به خوشگذرانان آنان فرمان می دهیم، پس در آن مخالفت و عصیان می کنند، که مستحقّ عذاب و قهر الهی می شوند، سپس آنجارا به سختی درهم می کوبیم.
نکته ها:
«اَمَرنا مُترفیها»، یعنی بزرگان قوم را فرمان به اطاعت می دهیم، زیرا خداوند به فسق و گناه دستور نمی دهد، بلکه به عدل و احسان فرمان می دهد. شیوه ی هلاک کردن خدا به این نحواست که به اطاعت دستور می دهد، مرفّهان بی درد مخالفت می کنند و افراد عادّی هم از آنان پیروی می کنند، آنگاه قهر الهی بر همگان حتمی و محقق می شود، و عذاب و غضب الهی فرا می رسد.
اراده ی قهر خدای حکیم، براساس زمینه های گناه و خصلت های منفی ماست، و گرنه خداوند مهربان، بی جهت اراده ی هلاک قومی را نمی کند. به فرموده ی حضرت رضا علیه السلام : اراده ی الهی در این آیه، مشروط به فسق ماست.**تفسیر کنزالدقائق.***
پیام ها:
1- یکی از شیوه های قهر و کیفر الهی، رفاه زدگی و فرورفتن در نعمت هاست. (اردنا ان نهلک قریة...)
2- وجود مترفین در جامعه، زمینه ساز قهر الهی است. (ففسقوا فیها فحقّ ...)
3- سقوط اخلاقی و اجتماعی جامعه، به دست رؤسای مرفّه آنان است. (امرنا مترفیها ففسقوا)
4- مرفّهان بی درد، پیش از دیگران در برابر دعوت انبیا می ایستند، چون رفاه، معمولاً سرچشمه ی فساد است. (امرنا مترفیها ففسقوا)
5 - مهلت دادن به نافرمانان، سنّت الهی است. (امرنا، ففسقوا، فحقّ)
6- تهدیدهای الهی را جدّی بگیریم و خود را اصلاح کنیم، چون عامل اجرای تهدیدهای الهی عملکرد خودماست. (ففسقوا فیها فحقّ علیها القول)
7- بدون اتمام حجّت، عذاب الهی نازل نمی شود. (امرنا، ففسقوا، فحقّ، فدمّرنا)
8 - قهر و عذاب الهی، شدید است. (فدمّرناها تدمیراً)
9- همه چیز و همه کار با قدرت الهی انجام می شود. (اردنا، نهلک، امرنا، دمّرنا)
سوره اِسراء آیه 17
(17) وَ کَمْ أَهْلَکْنَا مِنَ الْقُرُونِ مِن بَعْدِ نُوحٍ وَکَفَی بِرَبِّکَ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِیراً بَصِیراً
وچه بسیار مردمانی را که پس از نوح (به کیفر گناه وکفرشان) نابود کردیم و همین کافی است که پروردگارت به گناهان بندگانش آگاه و بیناست.
نکته ها:
این آیه که انقراض نسلی از بشر و آغاز نظام نوینی در زندگی بشر را بازگو می کند، نشان می دهد که زمان حضرت نوح علیه السلام ، نقطه ی عطفی در تاریخ بشر بوده است. زندگی قبل از نوح، بسیار ساده و با جمعیّتی محدود بوده و تاریخ پرماجرایی نداشته است و تداوم نسل بشر، با چند مؤمنی صورت گرفته که در کشتی همراه نوح علیه السلام بودند.
آیه، ضمن اینکه هشدار به غافلان و عبرت برای مردم است، مایه ی تسکین و آرامش پیامبر صلی الله علیه و آله است، که اگر کافران از آزارشان دست برندارند، گرفتار قهر الهی خواهند شد.
پس از قوم نوح، قوم عاد، ثمود، لوط، اصحاب مدین، فرعون، هامان، قارون و اصحاب فیل هم، گرفتار قهر الهی شدند. (من القرون من بعد نوح)
پیام ها:
1- ملّت هایی که در طول تاریخ، به دلیل نافرمانی، گرفتار قهر و غضب خدا شده اند بسیارند. (کم اهلکنا)
2- قهر الهی مخصوص قیامت نیست، در دنیا هم هلاک می کند. (کم اهلکنا)
3- تاریخ، سرچشمه ی عبرت و درس است. (من القرون)
4- توجّه به علم و آگاهی خدا به گناهان، برای تربیت ما کافی است. (کفی بربّک)
5 - خداوند در اراده ی هلاکت قومی نیاز به شاهد و بیّنه ندارد. (کفی بربّک...)
6- انسان گنهکار، بنده ی خداست. (بذنوب عباده) نفرمود: «بذنوب الناس»
7- خداوند، به باطن ما خبیر و به ظاهر ما بصیر است. (خبیراً بصیراً)