سوره اِسراء آیه 13
(13) وَ کُلَّ إِنسَنٍ أَلْزَمْنَهُ طَئِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَمَةِ کِتَباً یَلْقَهُ مَنشُوراً
وکارنامه ی هرانسانی را در گردنش بسته ایم و روز قیامت برای او نوشته ای بیرون آوریم که آن را در برابر خود گشوده می بیند.
نکته ها:
کلمه «طائر» در آیه کنایه از عمل انسان است، زیرا اعمال انسان همچون پرنده پرواز دارد تا به صاحبش برسد و پرونده عمل هر کس، از خیر و شرّ، به گردنش آویخته می شود.
در قرآن بارها به مسأله نامه ی عمل اشاره شده و در آیات مختلف نکاتی مطرح گردیده است، از جمله:
1- نامه ی عمل برای همه است. (کلّ انسان الزمناه طائره...)
2- در آن نامه چیزی فروگذار نشده است. (لا یغادر صغیرةً ولا کبیرة)**کهف، 49.***
3- مجرمان از آن می ترسند. (فتری المجرمین مشفقین ممّافیه)**کهف، 49.***
4- خود انسان با خواندن نامه ی عملش، حاکم و داور است. (اقرء کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیباً)**اسراء، 14.***
5 - رستگاران، کتابشان به دست راست داده می شود و دوزخیان به دست چپ. (اوتی کتابه بیمینه... بشماله)**الحاقّه، 19.***
پیام ها:
1- حساب و کتاب، برای همه است واستثنا ندارد. (کلّ انسان)
2- همه ی انسان ها با کارت شناساییِ اعمال، در محشر حضور پیدا می کنند. (کلّ انسان الزمناه طائره فی عنقه)
3- عمل انسان، ملازم انسان است. (الزمناه... فی عنقه)
4- برای خدا همه ی عمل ها روشن است، به گردن آویختن نامه ی اعمال، برای فهمیدن خود انسان است. (نخرج له)
5 - همه ی اعمال و حرکات انسان ثبت می شود. (کتاباً یلقاه)
6- گرچه ثبت اعمال در دنیا برای انسان محسوس نیست، ولی در قیامت، آن را خواهد دید. (یلقاه)
7- نامه ی اعمال انسان در قیامت، باز و افشا می شود (یلقاه منشورا)
سوره اِسراء آیه 14
(14) اِقْرَأْ کِتَبَکَ کَفَی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیباً
(در قیامت به انسان گفته می شود:) کتابت را بخوان، کافی است که امروز، خودت حسابگر خویش باشی.
نکته ها:
امام صادق علیه السلام می فرماید: انسان، اعمال خویش را در پرونده ی خود چنان واضح می بیند که گویی همان ساعت آن را مرتکب شده است.**تفسیر نورالثقلین.***
فخر رازی می گوید: مراد از کتاب، صفحه ی روح است که اعمال انسان در آن اثر می گذارد و مراد از خواندن، درک و فهم آن است.**تفسیر کبیر.*** در تفسیر المیزان، از کتاب، به نفس اعمال تفسیر شده است.
در روایات بسیاری توصیه شده که انسان پیش از قیامت، به حساب کار خود رسیدگی کند. «حاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا»**بحار، ج 70، ص 73.*** و اینگونه محاسبه ها، زمینه ی بیداری انسان و نبود آن نشانه ی غفلت اوست. در حدیث آمده است: هر کس در دنیا از خود حساب بکشد، حسابش در آخرت آسان است. پس باید در همین دنیا کتاب زندگی و پرونده ی اعمال خود را بخوانیم تا ضعف ها را جبران و از بدی ها توبه کرده و به اعمال نیک خود بیافزاییم.**پدری از فرزندش خواست تمام کردار یک روزش را بنویسد، فرزند انجام داد. روز دیگر باز پدر همان تقاضا را تکرار کرد. فرزند به جزع افتاد که این کار دشوار است، معافم بدار. پدر گفت: فرزند عزیزم! اینگونه تمام اعمالت ثبت می شود و البتّه در قیامت کشف شده و از کردارت شرمنده خواهی شد. (تفسیر کشف الاسرار)***
پیام ها:
1- در قیامت، همه ی مردم قادر به خواندن نامه ی اعمال خود می شوند. (اقرء)
2- در قیامت، وجدان ها بیدار می شود. (نفسک)
3- قیامت، تنها دادگاهی است که مجرم علیه خودش حکم می کند. (کفی بنفسک الیوم علیک حسیبا)
سوره اِسراء آیه 15
(15) مَنِ اهْتَدَی فَإِنَّمَا یَهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا وَ لَاتَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی وَمَا کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّی نَبْعَثَ رَسُولاً
هر کس هدایت یافت، پس همانا به سود خویش هدایت یافته است و هر کس گمراه شد، تنها به زیان خویش گمراه شده است و هیچ کس بار گناه دیگری را به دوش نمی کشد و ما هرگز عذاب کننده نبوده ایم، مگر آنکه پیامبری بفرستیم (و اتمام حجّت کنیم).
نکته ها:
با توجّه به آیات 25 انعام و 13 عنکبوت و روایات، پیشوایان کفر و گمراهی، علاوه بر بار گناهان خود، بار گناهِ پیروان خود را نیز بر دوش می کشند، بدون آنکه از گناه پیروان، چیزی برداشته شود. زیرا اسباب گ مراهی آنان را فراهم کرده اند.
پیام ها:
1- انسان در انتخاب راه، آزاد است. (مَن اهتدی ... مَن ضَلّ)
2- هدایت پذیری به سود خود انسان و کفر واعراض، به زیان خود اوست؛ سود و زیانی به خدا نمی رسد. (یهتدی لنفسه... یضلّ علیها)
3- هر کس، گرفتار عمل خویش است. (لاتزر وازرة وزر اخری)
4- اوّل باید از مثبت ها سخن گفت، بعد از منفی ها. «مَن اِهتدی» قبل از «مَن ضلّ» آمده است.
5 - سنّت خدا بر آن است که کسی یا امّتی را بدون بیان و اتمام حجّت، عذاب نکند. (ما کنّا معذّبین حتّی نبعث رسولاً)
6- عقل، به تنهایی برای سعادت بشر کافی نیست، هدایت انبیا لازم است. (حتی نبعث رسولاً)
7- انبیا برای هدایت بشر، از ابتدای خلقت بوده اند. (ماکنّا معذّبین حتّی نبعث رسولاً)
8 - لازمه ی آخرت، آمدن انبیاست، چون برای بازخواست شدن انسان، قبلاً باید شرح وظایفش را از طریق پیامبران دریافت کند. (وما کنا معذبین ...)