سوره اِسراء آیه 12
(12) وَجَعَلْنَا الَّیْلَ وَالنَّهَارَ ءَایَتَیْنِ فَمَحَوْنَآ ءَایَةَ الَّیْلِ وَجَعَلْنَآ ءَایَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِّتَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّکُمْ وَلِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسَابَ وَکُلَّ شَیْ ءٍ فَصَّلْنَهُ تَفْصِیلاً
و ما شب و روز را دو نشانه (از قدرت خود) قرار دادیم، پس نشانه ی شب (روشنی ماه) را زدودیم و نشانه ی روز (خورشید) را روشنگر ساختیم تا فضل و روزی از پروردگارتان بجویید و تا شمار سالها و حساب را بدانید و ما هر چیز را به روشنی بیان کردیم.
نکته ها:
شاید دلیل اینکه در قرآن معمولاً کلمه ی شب مقدّم بر روز آمده است، این باشد که تاریکی زمین از خودش است و روشنایی آن از خورشید.
پیام ها:
1- گردش زمین به دور خود و پیدایش روز و شب و تغییرات آن، طبق اراده ی حکیمانه ی الهی است، نه تصادفی. (جعلنا ... مَحَونا... لتبتغوا)
2- روز برای کار و شب برای استراحت است. (آیة النهار مبصرةً لتبتغوا)
3- با آنکه فضل و رحمت از خداست، ولی ما نیز باید تلاش کنیم. (لتبتغوا)
4- آماده سازی زمینه های کسب روزی، از شئون ربوبیّت الهی است. (لتبتغوا فضلاً من ربّکم)
5 - روزی، از سوی خداست، به زرنگی خود مغرور نشویم. (فضلاً من ربّکم)
6- تدبیر نظام آفرینش، بی هدف نیست و در این تدبیر، محور هدف ها انسان است. (لتبتغوا ... لتعلموا)
7- شب و روز، تقویمی طبیعی، دائمی، همگانی، آسان و قابل فهم، و وسیله ای برای نظم و برنامه ریزی می باشد. (لتعلموا عدد السنین و الحساب)
8 - در نظام هستی، همه چیز منظّم، قانون مند و تفکیک شده است تا اصطکاک و تداخل و فروپاشی پیش نیاید. (وکل شی ء فصّلناه تفصیلاً)
سوره اِسراء آیه 13
(13) وَ کُلَّ إِنسَنٍ أَلْزَمْنَهُ طَئِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَمَةِ کِتَباً یَلْقَهُ مَنشُوراً
وکارنامه ی هرانسانی را در گردنش بسته ایم و روز قیامت برای او نوشته ای بیرون آوریم که آن را در برابر خود گشوده می بیند.
نکته ها:
کلمه «طائر» در آیه کنایه از عمل انسان است، زیرا اعمال انسان همچون پرنده پرواز دارد تا به صاحبش برسد و پرونده عمل هر کس، از خیر و شرّ، به گردنش آویخته می شود.
در قرآن بارها به مسأله نامه ی عمل اشاره شده و در آیات مختلف نکاتی مطرح گردیده است، از جمله:
1- نامه ی عمل برای همه است. (کلّ انسان الزمناه طائره...)
2- در آن نامه چیزی فروگذار نشده است. (لا یغادر صغیرةً ولا کبیرة)**کهف، 49.***
3- مجرمان از آن می ترسند. (فتری المجرمین مشفقین ممّافیه)**کهف، 49.***
4- خود انسان با خواندن نامه ی عملش، حاکم و داور است. (اقرء کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیباً)**اسراء، 14.***
5 - رستگاران، کتابشان به دست راست داده می شود و دوزخیان به دست چپ. (اوتی کتابه بیمینه... بشماله)**الحاقّه، 19.***
پیام ها:
1- حساب و کتاب، برای همه است واستثنا ندارد. (کلّ انسان)
2- همه ی انسان ها با کارت شناساییِ اعمال، در محشر حضور پیدا می کنند. (کلّ انسان الزمناه طائره فی عنقه)
3- عمل انسان، ملازم انسان است. (الزمناه... فی عنقه)
4- برای خدا همه ی عمل ها روشن است، به گردن آویختن نامه ی اعمال، برای فهمیدن خود انسان است. (نخرج له)
5 - همه ی اعمال و حرکات انسان ثبت می شود. (کتاباً یلقاه)
6- گرچه ثبت اعمال در دنیا برای انسان محسوس نیست، ولی در قیامت، آن را خواهد دید. (یلقاه)
7- نامه ی اعمال انسان در قیامت، باز و افشا می شود (یلقاه منشورا)
سوره اِسراء آیه 14
(14) اِقْرَأْ کِتَبَکَ کَفَی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیباً
(در قیامت به انسان گفته می شود:) کتابت را بخوان، کافی است که امروز، خودت حسابگر خویش باشی.
نکته ها:
امام صادق علیه السلام می فرماید: انسان، اعمال خویش را در پرونده ی خود چنان واضح می بیند که گویی همان ساعت آن را مرتکب شده است.**تفسیر نورالثقلین.***
فخر رازی می گوید: مراد از کتاب، صفحه ی روح است که اعمال انسان در آن اثر می گذارد و مراد از خواندن، درک و فهم آن است.**تفسیر کبیر.*** در تفسیر المیزان، از کتاب، به نفس اعمال تفسیر شده است.
در روایات بسیاری توصیه شده که انسان پیش از قیامت، به حساب کار خود رسیدگی کند. «حاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا»**بحار، ج 70، ص 73.*** و اینگونه محاسبه ها، زمینه ی بیداری انسان و نبود آن نشانه ی غفلت اوست. در حدیث آمده است: هر کس در دنیا از خود حساب بکشد، حسابش در آخرت آسان است. پس باید در همین دنیا کتاب زندگی و پرونده ی اعمال خود را بخوانیم تا ضعف ها را جبران و از بدی ها توبه کرده و به اعمال نیک خود بیافزاییم.**پدری از فرزندش خواست تمام کردار یک روزش را بنویسد، فرزند انجام داد. روز دیگر باز پدر همان تقاضا را تکرار کرد. فرزند به جزع افتاد که این کار دشوار است، معافم بدار. پدر گفت: فرزند عزیزم! اینگونه تمام اعمالت ثبت می شود و البتّه در قیامت کشف شده و از کردارت شرمنده خواهی شد. (تفسیر کشف الاسرار)***
پیام ها:
1- در قیامت، همه ی مردم قادر به خواندن نامه ی اعمال خود می شوند. (اقرء)
2- در قیامت، وجدان ها بیدار می شود. (نفسک)
3- قیامت، تنها دادگاهی است که مجرم علیه خودش حکم می کند. (کفی بنفسک الیوم علیک حسیبا)