تذکّرات لازم:
1- گاهی تعداد نکته ها و پیام های یک آیه، از یک مورد تجاوز نکرده است که به جهت حفظ قالب کار، بازهم عنوان نکته ها و پیام ها به صورت جمع آمده است.
2- در مورد کتب تفسیری، هرجا که مراد، مطالب آن تفسیر در ذیل آیه بوده است، نشانی جلد و صفحه ذکر نشده است.
همکاران محترم: در پایان از زحمات حجج اسلام آقایان: سیّدجواد بهشتی، محمود متوسل، بلوچیان، کلباسی و متوسلی که در تتبّع و بررسی تفاسیر و تصحیح نهایی این جلد، نهایت همکاری را داشته اند صمیمانه تشکّر می گردد.
و همچنین اعلام می داریم: با همه ی تلاش هایی که در جهت حفظ اصول و قواعد فوق و تصحیح اغلاط تایپی صورت گرفته است، یقیناً نواقص و کاستی هایی در عرضه این تفسیر وجود دارد که امیدواریم همچون گذشته خوانندگان گرامی بذل محبّت نموده و با ارسال نظرات و پیشنهادات خود، به نشانی: تهران - صندوق پستی 586/14185 ما را در جهت اصلاح و تکمیل آن یاری نمایند و پیشاپیش سپاس ما را پذیرا باشند.
مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن
سیمای سوره ی اِسراء
سوره ی «اِسراء»، یکصد و یازده آیه دارد و بنابر قول مشهور مکّی است. البتّه بعضی پنج آیه ی 26، 32، 33، 57 و 78 را مدنی می دانند.
این سوره؛ به جهت کلمه ی اوّل آن، «سبحان» وبه خاطر ماجرای معراج، «اِسراء» و به سبب بازگویی داستان بنی اسرائیل، «بنی اسرائیل» نامگذاری شده است.
در این سوره همچون دیگر سوره های مکّی، موضوعاتی از قبیل: توحید، معاد، نصایح سودمند و مبارزه با هرگونه شرک، ظلم و انحراف، سنّت ها وقوانین فردی واجتماعی در تاریخ، تاریخچه ی آدم و ابلیس، پیامبر اسلام و موقعیّت آن حضرت در مکّه، بیان شده است. از مسائل عمده و قابل توجّه در این سوره، معراج حضرت رسول صلی الله علیه و آله است.
شروع سوره با «تسبیح» خداست و پایان آن با «حمد» و ستایش او.
در روایات به تلاوت این سوره در شب های جمعه سفارش شده و از جمله فوائد آن، دیدار امام زمان علیه السلام دانسته شده است.**امام صادق علیه السلام فرمودند: «من قرء سورة بنی اسرائیل فی کل لیلة جمعة لم یمت حتّی یدرک القائم و یکون من اصحابه». تفسیر نمونه.***
بِسْمِ اللَّه الرَّحْمنِ الرَّحِیِمِ
به نام خداوند بخشنده مهربان
سوره اِسراء آیه 1
(1) سُبْحَنَ الَّذِی أَسْرَی بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَا الَّذِی بَرَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ ءَایَتِنَآ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ
پاک و منزّه است آن (خدایی) که بنده اش را از مسجدالحرام تا مسجد الاقصی که اطرافش را برکت داده ایم شبانه، بُرد، تا از نشانه های خود به او نشان دهیم. همانا او شنوا و بیناست.
نکته ها:
معراج، مقدّس ترین سفر در طول تاریخ است، مسافرش پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ، فرودگاهش مسجدالحرام، گذرگاهش مسجد الاقصی ، میزبانش خدا، هدف آن دیدن آیات الهی، سوغاتی اش اخبار آسمان ها و ملکوت و بالا بردن سطح فهم بشر از دنیای مادّی بوده است.**در تفسیر فرقان آمده است: شب میلاد، شب معراج، شب بعثت، شب هجرت، شب ورود به مدینه و شب رحلت پیامبر، همه، شب دوشنبه بوده است.***
بر اساس روایات، پیامبر یک سال قبل از هجرت، پس از نماز مغرب در مسجدالحرام، از طریق مسجدالاقصی به وسیله ی «بُراق»**تفسیر نورالثقلین.***به آسمان ها رفت و چون بازگشت، نماز صبح را در مسجدالحرام خواند.**بحار، ج 18، ص 389. ***
معراج پیامبر، جسمانی و در بیداری بوده، نه در خواب و با روح! و اصل آن از ضروریات دین و مورد اتّفاق همه ی فرقه های اسلامی است.**این آیه و آیات 8 تا 18 سوره ی نجم، بر این مطلب دلالت دارد.*** روایات متواتر**متواتر، به روایاتی می گویند که افراد بسیاری آن را نقل کرده باشند وجایی برای شبهه نباشد.*** و برخی دعاها و زیارتنامه ها هم به این مسأله اشاره دارد و در برخی احادیث، منکر آن کافر معرّفی شده است.
خداوند، حضرت آدم را از آسمان به زمین آورد، ولی حضرت رسول صلی الله علیه و آله را از زمین به آسمان برد.**تفسیر کشف الاسرار.*** پیامبر در آن شب، عوالم بالا، ملکوت آسمان ها و عجائب آفرینش را دیده**تفسیر نورالثقلین.*** و با انبیا ملاقات کردند.**کافی، ج 8، ص 121.*** و احادیث قدسی در این سفر بر آن حضرت وارد شده است، رهبری و ولایت علی علیه السلام مطرح شد، در این سفر، حضرت رسول، بهشت و جهنّم را دید، وضعیّت بهشتیان و نعمت هایشان و دوزخیان و عذاب هایشان از مشاهدات دیگر پیامبر بود. وقتی پیامبر داستان معراج را بیان فرمود، بعضی مردم کم ظرفیّت از دین برگشتند.**تفسیر طبری.***
اشکال و جواب:
بعضی در مورد معراج و سفر آسمانی پیامبر صلی الله علیه و آله ، سؤال ها یا شبهه هایی را مطرح می کنند، از قبیل اینکه: در فضای بیرون جوّ، هوا نیست، گرمای سوزان و سرمای کشنده هست، مشکل بی وزنی وجود دارد، اشعّه های کیهانی خطرناک است، یک شب برای سیر در آسمان ها کوتاه است و اگر کسی بخواهد در فضا سیر کند، باید سرعتی شبیه سرعت نور یا بیشتر داشته باشد، برای فرار از جاذبه باید سرعتی معادل 40000 کیلومتر در ساعت داشت و امثال اینها.
پاسخ اجمالی شبهات این است: اصل معراج در قرآن وروایات متواتر آمده**بحار، ج 18، ص 282 - 410.
*** و آنچه مهم است، ایمان به اصل آن است وایمان به جزئیّاتش ضروری نیست.**البتّه بعضی روایات، مجعول است، مثل مشاهده ی خدا در حال جسم بودن، و برخی قابل قبول است با توجیه و تأویل، مانند: دیدار اهل بهشت و جهنّم و برخی هم بدون تأویل، پذیرفتنی است.*** از طرفی معجزه باید عقلاً محال نباشد وچون معراج از معجزات پیامبراسلام صلی الله علیه و آله است، مشمول قواعد کلّی همه ی معجزات می شود. بقیّه ی مشکلات وشبهات نیز با توجّه به قدرت الهی قابل حلّ است. علاوه برآنکه امروزه که انسان، هواپیما و قمرمصنوعی وسفینه های فضایی به کرات دیگر می فرستد، پذیرفتن معراج آسان است.
چنانکه قرآن، جابه جایی تخت بلقیس را از کشوری به کشور دیگر در یک چشم به هم زدن مطرح می کند که این مسأله، مشکل طیّ مسافت را حلّ می کند.
پیام ها:
1- معراج، لغو نیست، بلکه اسراری قابل توجّه دارد. (سبحان الذی اسری ...)
2- معراج، اردوی خصوصی و بازدید علمی پیامبر بود، وگرنه خداوند بی مکان است. (سبحان الذی اسری ...)
3- عبودیّت، مقدّمه ی پرواز است و عروج، بی خروج از صفات رذیله، ممکن نیست. (اسری بعبده)
4- انسان اگر هم به معراج برود، باز «عبد» است. پس درباره ی اولیای خدا غلوّ نکنیم. (اسری بعبده)
5 - عبودیّت، از افتخارات پیامبر و زمینه ی دریافت های الهی اوست. (بعبده)
6- پیامبری که امتّش در آینده از فضانوردان نیز خواهند بود، لازم است به معراج و سفر آسمانی رفته باشد. (اسری بعبده)
7- برای قرب به خدا، شب بهترین وقت است.**«سُری » به معنای سیر و حرکت شبانه است.*** (اسری... لیلاً)
8 - شب معراج، شب بسیار مهمی است. (لیلاً) نکره آمده است.
9- اگر استعداد وشایستگی باشد، پرواز یکشبه انجام می گیرد.(اسری بعبده لیلاً)
10- مسجد، بهترین سکوی پرواز معنوی مؤمن است. (من المسجد)
11- مسجد باید محور کارهای ما باشد. (من المسجدالحرام الی المسجدالاقصی )
12- حرکت های مقدّس، باید از راههای مقدّس باشد. (اسری... من المسجد)
13- سرسبزی و برکات، باید بر محور مسجد باشد. (المسجد... بارکنا حوله)
14- بیت المقدّس و حوالی آن، محلّ نزول برکات آسمانی، مقّر پیامبران و فرودگاه فرشتگان در تاریخ بوده است. (بارکنا حوله)
15- ظرفیّت علمی انسان، از دانستنی های زمین بیشتر و شگفتی های آسمان نیز از زمین بیشتر است. (اسری ... لنریه من آیاتنا)
16- هدف معراج، کسب معرفت و رشد معنوی بود. (لنریه من آیاتنا)
17- آیات الهی آن قدر بی انتهاست که رسول خدا نیز توان دستیابی به همه ی آنها را ندارد. (من آیاتنا)**در جای دیگر آمده است: (لقد رأی من آیات ربّه الکبری ) نجم، 18.***
18- خداوند، به مخالفان هشدار می دهد که آنان را می بیند و سخنانشان را می شنود. (السمیع البصیر)